Erwin Engelsma | KLANKGAT

jan, 2023

Wim Klein, de laatste menselijke computer
De juiste muziek maakt zelfs getaltheorie leuk exact op het juiste tijdstip onderstreept

Een muzikaal verhaal maken over Wim Klein, de laatste menselijke computer, en het nog mooi, leuk en informatief maken ook. Jan van den Berg ging met ensemble VLEK de uitdaging aan.

Wim Klein

Willem Klein leidde een bewogen leven. Al op de lagere school was hij extreem goed in hoofdrekenen. Hij wilde daarmee meteen het theatervak in, maar zijn vader dwong hem geneeskunde te studeren. Van Joodse afkomst werd zijn oudere broer opgepakt en omgebracht in Sobibor.

Wim is daarna door Europa gaan zwerven om zijn rekenkunsten te vertonen en heeft als hoofdrekenaar gewerkt bij het Mathematisch Centrum in Amsterdam, en later Cern in Zwitserland, omdat hij sneller uit zijn hoofd kon rekenen dan de toenmalige elektronische computers.

Wim werd wel Willy Wortel genoemd omdat hij enorm goed wortel kon trekken. En daarmee kwam hij in het Guinness book of records, omdat hij binnen een minuut de wortel kon trekken uit een getal van 216 cijfers. Als mens moet hij diep ongelukkig geweest zijn, alcoholisme, roken, vloeken, vluchtige relaties, en in 1986 is hij door messteken omgebracht. Een moord die nooit is opgelost.

Het programma

Deze slideshow vereist JavaScript.

Het begon met een zwart-wit film die nog bestaat van Wim Klein waar hij al mompelend in het Nederlands en Frans een stel moeilijke sommen oploste. Daarna stortte VLEK een keur van muziek over ons met veel verschillende stijlen, van blues, tot experimenteel, tot klezmer, tot jazz.

Jan van den Berg vertelde telkens wetenswaardigheden over het leven van Wim en over getaltheorie, om dat in een gezongen versie nog eens opnieuw te doen. Zo weet ik nu wat een perfect getal is, een overvloedig getal, wat het getal 6 of 12 zo interessant maakt en nog veel meer. En als je nu denkt: ‘gaap’ dan zit je er naast. Jan vertelde dit zo onderhoudend en vol verve, en de muziek onderstreepte het door de ritmiek en de klankbeelden zo goed dat het spannend was om er naar te luisteren.

De alcohol kwam aan bod, de schandknapen, de thematiek van de dood in Wim’s leven. Tegen de arts die toestemming vroeg om zijn hersens op sterk water te zetten na zijn dood zei hij dat dat niet nodig was omdat hij dat zelf al deed. Dit alles in een perfecte interactie tussen verteller en muziek, waar de boodschap soms door een stuk in de juiste stemming, dan weer door een enkele uithaal van een instrument op exact het juiste tijdstip werd onderstreept.

Zeer de moeite van het beleven waard.

Jan van de Berg – stem

VLEK bandleden vlnr:

Thomas Jaspers – drums
Bart van Dongen – keyboard, synthesizer
Jacq Palinckx – elektrische gitaar
Hans Sparla – trombone & accordeon
Jeroen Doomernik – trompet
Edward Capel – altklarinet & alt/sopraansax

Screenshots: Theater Adhoc | Wim Klein – de laatste menselijke computer | Youtube

nov, 2022

November Music 2022 Muziekroute allesbehalve alledaags
Fear of missing out eindelijk overwonnen door enorm aanbod aan concerten

Mocht je bijgeval last hebben van FOMO* (zie subtitel) en eigenlijk wel in therapie willen, maar dat dan weer te duur vinden, dan is de November Music 2022 Muziekroute DE oplossing voor je. Startend om 11:30 kan je dan op een zondag een enorm aantal locaties en concerten afgaan. Je redt het nooit om ze allemaal te zien, dus ziedaar, via exposure therapie is het probleem opgelost!
Maar serieus, het is een enorme organisatie, en onderweg werd ik door enkel vriendelijke vrijwilligers geholpen aan een polsband, een plaatsje, koffie en noem maar op.

November Music 2022 – Muziekroute

Castello Consort

Zwaarbewapend met een A3 formaat plattegrond met planningen, locaties, namen en tijdstippen begon ik in de Toonzaal. Daar stonden niet de eersten de besten: Het Castello Consort, met hun in eigen beheer gebouwde orgel, bespeeld door Menno van Delft, en toegevoegde elektronica gemaakt door Rick van Veldhuizen verrasten met barokklanken die zeer goed samen gingen met eigentijdse elektronica en lastige maatsoorten. Precies gelijk blijven met muziek uit de computer, zeker als het lastig te spelen muziek is, is niet voor iedereen weggelegd. Maar ze sloegen zich prima door Stylus Phantasticus, voor hen geschreven door Martijn Padding, heen.

Bart van Dongen

Na een korte lunchbreak wist ik het Artemis Theater te vinden. Daar werd Angel City van Bart van Dongen uitgevoerd. Grotendeels in het duister, met een ronddraaiende discobol die rondwervelende sterren projecteerde stonden er drie bedekte figuren. Op klanken van piano en synths zongen ze elk stukken. In het Nederlands en Arabisch (voorzover ik verstaan kon). Met als thematiek de angst voor het onbekende in onzekere tijden brachten deze drie eerst elk in solo en daarna in samenklank een boodschap van hoop. Gelukkig kan je tijdens de wandeling naar de volgende locatie dit dan weer laten bezinken, omdat het qua muziek best wel ver buiten de gebaande wegen ging.

Opus Novum

Deze slideshow vereist JavaScript.

Op naar Studio Tramkade, in de Verkade fabriek.
Vier jongelui, twee achter de piano, de andere twee bezig met marimba, vibrafoon, en drums produceerden dan weer zeer subtiele, dan weer wilde jazz klanken. Hier en daar met klanken van met de handen bespeelde pianosnaren die soms wel aan scenes uit ‘Hell’ van Vangelis deden denken. Dit alles gemengd met een achtergrondfilm waarin mensen werd gevraagd welk instrument ze zouden spelen als ze dat in 1 dag konden leren. Maar ook werd muzikanten de vraag gesteld wat ze zouden doen als ze geen muzikant konden zijn. Met uiteenlopende composities en stijlen bleven ze verrassen en de aandacht vasthouden.

The Paper Ensemble

Ik had nog snel door willen schieten naar de Jazzwerkplaats, maar omdat ik rond de Tramkade minder bekend ben en de ingang niet zat waar ik verwachtte bleek ik in het Werkwarenhuis verzeild te zijn geraakt. Jammer van de gemiste jazz. Maar niet getreurd, The Paper Ensemble trad op. Ze lieten horen dat je met speciaal gemaakt papier allerlei klanken kan produceren die ook muzikaal interessant zijn. Schuur en schraap geluiden, maar ook ritmische drum-achtige klanken. In samenspel met Japanse instrumenten (begrijpelijke combinatie gezien de Japanse papierkunst) bouwden ze een geheel eigen werkelijkheid op.

Het was een dag vol vernieuwende en verkennende indrukken. Deze Muziekroute van November Music 2022 is niet voor je weggelegd als je alleen een ontspannen uitje met wel klinkende muziek wilt hebben. Maar zeer de moeite waard voor als je uit het stramien van het alledaagse durft te stappen.

nov, 2022

Bosch Requiem 2022 tot nu toe mooiste in de serie
Moderne troostrijkheid in klassieke klanken in het Jeroen Bosch Art Centre bij November Music 2022

Bosche Requiem 2022 is een indrukwekkend compositie van Joey Roukens, uitgevoerd door Amsterdam Sinfonietta en Nederlands Kamerkoor met dirigent Sofi Jeannin.

Bosche Requiem 2022

Het jaarlijkse Bosch Requiem (in samenwerking met Muziekgebouw aan ’t IJ) waar een componist gevraagd wordt speciaal voor deze gelegenheid een requiem te componeren klopte dit keer aan bij Joey Roukens.
Ik vind het als recensent fijn om zoveel mogelijk als een onbeschreven blad onbevangen te luisteren naar wat het muziekstuk met me doet.

Daarna lees ik allerlei materiaal na dat je over de componist en het werk kan vinden. En dan maar hopen dat mijn indrukken overeenkomst vertonen met wat al geschreven is! Zo zat ik vrijdagavond na een lange wacht in de tot ver op straat uitstekende rij mensen in het Jheronimus Bosch kunstcentrum.

Verslag

Bosch Requiem - ©Jostijn Ligtvoet — Bosch Requiem orkest – ©Jostijn Ligtvoet

Het orkest kwam op, de zangers kwamen op. Het is geen volledig orkest, ik zie heel veel snaarinstrumenten en percussie, maar geen blazers. Plots klinkt een geruis. Is het elektronica? Nee, dit klinkt meer naar rainstick. Langzaam begint de toon van een viool te klinken, later overgenomen door de bas. Het ‘Requiem Aeternum’ begint volgens goede traditie te klinken, als een zucht van verlangen en troost, mede ingegeven door de harmonie en de sprongen in de zang.

Ik hoor er Faure in terug, maar ook de subtielere stukken van Wagner lijken door te klinken. Zeer mooi uitgewerkte dynamiek golft op en houdt weer in. Soms wordt het wild, maar nooit te uitbundig, dan houdt het de pas weer in. Zeer mooi zijn de lijnen waarin de cello’s plots als een soort drum klinken. De samenwerking tussen percussie en pizzicato gespeelde snaren is erg mooi.

Het is zonder meer opmerkelijk hoeveel verschillende klankkleuren nog klinken uit het volledig besnaarde orkest. Langzame glissandos zowel in de zang als de snaren, en met name daar waar ze door elkaar heen gebeuren, leiden tot speciale klankeffecten. Het creatieve gebruik van de percussie met bel-achtige klanken voegt hier nog een extra dimensie aan toe.

Op een goed moment luiden de snaren de alten en sopranen in tot een welhaast angstige verstilling. Maar lang blijft dat niet hangen voordat een troostrijk gedeelte weer terugkomt in het Lacrimosa. Veel variatie in klankkleuren met een vleugje Stravinsky volgt. Welklinkende dissonanten (sorry muziektheoreten, maar het idee van wat een dissonant is, is wel eerder opgeschoven). En dan is het stil. Het is stil. Het is nog steeds stil. Na 2 minuten begint het geruis van een aangestreken gong.

JBACentre — energiek gezongen koorzang – ©Jostijn Ligtvoet

Energiek gezongen koorzang klinkt ons tegemoet. Bijna, maar net niet helemaal, uit de Engelse koortraditie. Dan weer klinken de violen zacht met toontjes die nauwelijks van zang zijn te onderscheiden. Meeslepend, meerstemmige contrapunt achtige zang, die allerlei thema’s in diverse toonsoorten herhaalt, met subtiele glissando’s voert ons mee door een stel Engelse volkslied achtige stukken. En op het eind wordt ons een ‘Good Night’ toegezongen.

Meeslepend

Bosch Requiem 2022 was een prachtig stuk, meeslepend en uitbundig maar nergens te veel, nergens ‘ out of control’. Misschien wel het mooiste requiem van de serie die ik heb gehoord voor het November Music festival. Het nalezen van achtergronden thuis in het prachtig verzorgde boekje verhoogde het plezier van de herinnering alleen maar.

Een klein puntje van kritiek zou zijn dat op sommige plekken het koor niet helemaal uit de verf komt. Ze kunnen dan qua volume niet op tegen de strijkers, waardoor ze net niet de plek innemen die de hunne had moeten zijn.

Fotografie: Jostijn Ligtvoet
Met dank aan November Music

sep, 2022

Tumult! is een nieuw initiatief van Willem Twee
Voor de avontuurlijke luisteraar waar alles aan emoties passeert zoals vervreemding en schoonheidsbeleving

Afgelopen vrijdag mocht ik de eerste avond van Tumult! meemaken. Dit is een initiatief waarbij Willem Twee Studio’s + Jazz en Geïmproviseerde muziek de koppen bij elkaar steken om het publiek te verrassen met grensverleggende en vernieuwende ervaringen. Het speelt allemaal in de Willem Twee Toonzaal. Je mag daar experimenten met elektronische muziek verwachten, maar ook improvisatie, en Jazz. Tumult! levert veel afwisseling voor de avontuurlijke luisteraar, en een prachtige gelegenheid om veel mensen met de zelfde belangstelling te ontmoeten.

Tumult!

Jessica Ekomane

Jessica Ekomane trapte het meest vernieuwende gedeelte van de avond af. Sinds kort zijn er betaalbare analoge computers (*zie beneden) verkrijgbaar en zij heeft geëxperimenteerd met de mogelijkheden die deze apparaten bieden om geluid op te wekken en te besturen.

Geboren in Frankrijk, en getogen in Berlijn, waar ze onder andere doceert aan de Universität der Künste Berlin, heeft ze een ruime achtergrond in de studie van psychoakoestiek.

Ekomane heeft een fiks aantal optredens en lezingen gegeven en diverse prijzen gewonnen. Het kan goed zijn dat dit een van de eerste uitvoeringen is die met name door analoge computers (ze gebruikte er twee) werd gestuurd.

Ze liet drie onderwerpen horen: 1) Ritme, 2) Melodie en 3) Een model van het vuren van neuronen. We hoorden diverse lagen van ritmes voorbijkomen, in diverse klankbeelden van fluitgeluiden tot houtblokken tot iets wat op een snurkende beer leek en metaalachtig kloppen.

Alle drie de stukken waren met zorg opgezet en de net niet voorspelbare polyritmiek deed iets met je waarneming. Lang niet gek voor een eerste inleiding.

Genevieve Murphy en Andy Moor

Is een duo dat experimenteert met op onconventioneel gespeelde gitaar (met een borstel kan je daar zeer merkwaardige dingen mee doen) begeleidde poëzie. Genevieve bespeelde een keyboard, doedelzak, harmonica, en een loopdoos.

Haar teksten sprak ze uit en zong ze soms. Het begon met een tape die ze langzaam en onregelmatig uit een tapedeck trok, waardoor er vreemde geluiden klonken, zo karakteristiek voor wie zich de tape nog herinnert.

De teksten hebben een psychologische en surrealistische achtergrond. Ze roepen stemmingen op die je doen nadenken. “The physical world is far more dazzling than this.” “The voice inside my head is misleading but exciting.” Diverse onderwerpen kwamen voorbij in de liedjes die ze zong, over haar grootmoeder, en misschien de leukste over de angst die een spin heeft voor volwassenen die haar willen doodtrappen.

Haar fantasieën over het doodschieten van mensen in een bar zijn ietwat grotesk, maar worden zo natuurlijk gebracht dat je er toch in mee kan gaan.

Andy Moor begeleidde dit alles met vreemde geluiden die hij uit de gitaar toverde. Minpunt vond ik dat de gitaar zo hard stond dat je de tekst vaak niet kon volgen. En dat is jammer, want Genevieve had echt wel iets te melden over de wereld en hoe we die waarnemen.

Hainbach
En toen was er deze sympathieke man uit Berlin wiens echte naam Stefan Paul Goetsch is. Hij houdt van samenwerken en mooie ambient muziek maken die je niet hoeft te begrijpen, maar die je kan ondergaan. Wegens de treinstaking kwam hij een dag eerder naar Nederland en dat was wel zo fijn. Want nu kon hij nog een dag samenwerken met Hans en Rikkert om het concert nog mooier te maken.

Een uitvoering als dit laat zich niet werkelijk omschrijven, de met zorg gekozen geluiden bouwen subtiel op, en sterven weer weg in steeds nieuwe combinaties. Soms met wat meer spanning of ritmes, dan weer heel zen. De tijd vervaagt terwijl een melange van geluiden in vraag en antwoord voorbij kabbelt. Voor je het weet ben je in een trance achtige ‘open minded’ toestand en is er meer dan een half uur voorbij. Grote klasse dit!

Einde Tumult!

Al met al was ik blij dat ik nog een eind moest lopen naar mijn auto. Zo kon ik tenminste weer goed bijkomen uit mijn trance toestand zodat ik geen ongelukken ging maken. Goed initiatief dit Tumult!; voor de avontuurlijke luisteraar komt er van alles voorbij wat je gevoel van realiteit oprekt. En er is van alles aan emoties gepasseerd, vervreemding, inzicht in hoe fysieke processen geluid kunnen maken en absoluut ook veel schoonheid. Daar doen we het toch voor?

*Voordat digitale computers krachtig genoeg waren bestonden er analoge computers die werden gebruikt om allerlei natuurlijke processen te simuleren. Voorbeelden: het trillen van een brug door de wind, of het aansturen van raketmotoren. Deze computers zijn gebaseerd op elektronica die het gedrag van die processen kan nadoen. Ook het maken van geluid is een proces dat zich laat nabootsen met deze elektronica. Daar heb je wel flink wat wiskunde kennis voor nodig.

jul, 2022

Filmmuziek van Arthema Kwartet in Tuinsessies
Fantastic Beasts and where to find them uit het universum van Harry Potter in de Museumtuin

In mei 2018 won het Arthema Kwartet de publieksprijs in het Willem Twee kamermuziek concours. Na dit mooie begin hebben ze vele concerten gegeven, waarbij aandacht voor het milieu en de ontwikkelingen in de wereld een grote plaats innemen.

Arthema Kwartet – Tuinsessies

En nu voor de Tuinsessies een experiment met filmmuziek, gearrangeerd door Nikolai Clavier voor twee violen, altviool en cello. Voor deze uitvoering speelt niet Diederik Smulders, maar Floor Bakker mee, een celliste die in Eindhoven en ruime omgeving heel bekend is.

Filmmuziek
Filmmuziek begint steeds meer in de klassieke wereld herkend te worden als een waardevolle bron van composities. Er is enorm veel mooie en complexe muziek gemaakt. Dit is in zijn algemeenheid geschreven voor grotere orkesten, en veel elektronica en nabewerkingen van opgenomen muziek. Het arrangeren daarvan voor een kleine bezetting (Nikolai deed het helemaal alleen) is dan ook een gigantische klus.

Van tevoren was het mooi om nog even door het museum te dwalen. Daar trokken vooral de prachtige 3D computer gegenereerde bewegende beelden van Eelco Brand mijn aandacht. De sfeer in de museumtuin is heel relaxed, met handige zitdekentjes voor op het gras.

Voor de pauze worden stukken gespeeld uit Fantastic Beasts and where to find them uit het universum van Harry Potter. Eén ding is zeker: ik ga de film weer eens bekijken, al was het maar om hernieuwd naar de muziek te luisteren.

Na de pauze klinken stukken uit The Ring trilogie van Tolkien. Het Arthema Kwartet speelt de stukken met bevlogenheid en veel onderlinge aandacht waardoor het als een geheel klinkt. Stuk voor stuk kan je horen dat de spelers hun instrument enorm goed beheersen, zowel in hun uitvoering als in de geluidseffecten die ze aan hun snaren weten te ontlokken.

Een ander gevolg van de kleine bezetting is dat thematieken die door het geweld van grote orkesten wel eens onder de radar willen verdwijnen hier veel duidelijker hoorbaar zijn. Ook in hoe ze telkens in kleine variaties terugkomen, wat het een interessante luisterervaring maakt.

Toch is ook goed te horen dat deze muziek niet voor zo’n klein gezelschap als het Arthema Kwartet bedoeld is, beide films moeten het van een lading bombast hebben die met een klein ensemble niet te maken is. In zekere zin komt het strijkkwartet daardoor pas echt tot haar recht bij de hartstochtelijk gespeelde tango, die als toegift werd gespeeld.

Foto’s: Erwin Engelsma

jun, 2022

Opera op de Parade mee neuriën met Dream Along
De liederen en stemmen waren eigenlijk veel te mooi om mee te neuriën en te gaan hummen

Vrijdagavond 24 juni presenteert Opera op de Parade de Dream Along (neurie mee) avond. Het is een gesubsidieerd en gesponsord initiatief van philharmonie zuidnederland, Opera Zuid en Theater aan de Parade met medewerking van het Internationaal Vocalisten Concours. Daarnaast werkt een indrukwekkend aantal professionals en vrijwilligers mee om de avond te laten slagen. Het schept een lichtvoetige en toch serieuze mogelijkheid om iedereen die dat wil kennis te laten maken met al die mooie klassieke muziek die er is.

Neurie mee Dream Along

Een uur voor aanvang kwam ik de Parade opgelopen en werd meteen getroffen door de verwachtingsvolle en hartelijke atmosfeer. Er zaten en stonden al heel wat mensen en terwijl het plein volliep was duidelijk dat veiligheid hoog in aanzien stond. EHBO en bewaking waren aanwezig. Het weer werkte enorm goed mee. En zo, gezeten op een stoel met glaasje, kaasje en goed gezelschap kon het spektakel beginnen. Het hoge toneel troonde overal bovenuit en het was goed te zien hoe het orkest het podium vulde en stemde.

Deze slideshow vereist JavaScript.

Precies op tijd wordt de Dream Along avond ingeleid met een humoristische toespraak en zet het orkest in met een ouverture die de stemming er meteen in brengt. Gevoelens van ‘het leven is mooi en de moeite waard’ welden op. De muziek is vrolijk en luchtig met energie, verve en beheerste dynamiek en subtiliteit gebracht, strak geleid door Martijn Dendievel. Later komen ook serieuzere thematieken aan bod.

Stefan Astakhov – ©Gerard Monté

Deze slideshow vereist JavaScript.

De rest van de avond is gevuld met stukken uit bekende en ook minder bekende opera’s. Zo vertolkt Stefan Astakhov de minnezanger uit Tannhäuser met het stuk O du, mein holder Abendstern. Een stuk waarin de huidige dreiging voor de wereldvrede wel voorspeld lijkt. Gelukkig komt het allemaal goed.

Sopraan Lenneke Ruiten volgt met Touraine. Zij bezingt dit landschap met een prachtig gecontroleerd vibrato en een volle sopraanstem waar geen scherp randje aan zit. Je zou er zo van de wijn gaan proeven!
Het orkest volgt met een gebed voor Oekraïne van Valentin Silvestrov, subtiel uitgevoerd en natuurlijk ontroerend.

Uit ‘de geest van de roos’ van Michel Fokine vertolkt Claire Barnett-Jones de geplukte roos die degeen die haar doet sterven toefluistert dat ze altijd lekker voor haar zal geuren.
Daarna wordt de sfeer veel luchtiger met een stevig drinklied geschreven door Shostakovitsj, met zeer veel overtuiging gebracht door Anton Kuzenok, hij neemt zowel met zijn zang als theatrale optreden het publiek volledig mee. En groot is dan ook de schok als hij in de wijnkelder een lijk ontdekt.

Deze slideshow vereist JavaScript.

Daarna komt Claire heel goed uit de verf met haar vertolking van de heks uit Hans en Grietje van Humperdinck. Ze kan zich enorm verheugen op de smulpartij die Grietje zal zijn, ‘na een uurtje op een stevig vuurtje’. Zo wordt de Barbier van Sevilla ook overtuigend gebracht, en is de Barcarolle van Offenbach een genoegen om naar te luisteren.

Nu doet presentator Raoul Steffani wel een paar keer de oproep om mee te neuriën, maar ja. De muziek is zo mooi gebracht, daar luister je naar en droom je mee weg, daar ga je niet op mee zitten hummen! Dream Along zeg!

Mooie wegdroom muziek wordt nog verzorgd met Lehar’s Das Land des Lächelns en Summertime. Het raakt toch wel om te ervaren hoe in al die operastukken de menselijke emoties allemaal aan bod komen, van positief tot zwaar verdrietig.

Het is een groot genoegen het allemaal te ervaren, en de langdurige staande ovatie van het publiek is meer dan verdiend. Ik hoop ook van harte dat de Opera op de Parade en Dream Along volgend jaar weer doorgang kunnen vinden.
Nog een woordje over de techniek, dit soort dingen in de open lucht versterken is niet makkelijk, en het wordt enorm goed gedaan door de technische crew. Het geluid was uitstekend in balans.

Met dank aan Gerard Monté voor de foto’s. Klik hier voor meer foto’s van Dream Along.

mei, 2022

Capella Brabant brengt De Klacht van de Vrede
Vredesboodschap van Desiderius Erasmus weerklinkt in de Grote Kerk en heeft niet aan kracht ingeboet

Het koor Capella Brabant zong in de Grote Kerk De Klacht van de Vrede (Querela Pacis) een geschrift van Erasmus. Dat zijn essay niets aan kracht heeft ingeboet, bewijst de oorlog in Oekraíne.

Capella Brabant – De Klacht van de Vrede

Toen ik vrijdag 13 mei de Grote Kerk binnenliep, wist ik hoegenaamd niets van Erasmus af. Groot denker, humanist, Lof der Zotheid, lang geleden, daarmee hield het wel op. Deze avond bracht daar flink verandering in. Maar laat me eerst de spelers introduceren.

Capella Brabant is een amateurkoor met ambitie uit Den Bosch. Speciaal wil men traditionele koormuziek naar het ‘hier en nu’ verplaatsen. Ze zijn nog op zoek naar nieuwe leden, en als je mee wilt zingen zal je bereid moeten zijn daar flink wat tijd en aandacht in te steken. Met een auditie en voortdurende koorscholing wil het koor echt bij de top van de amateurkunst meespelen. En dat is te horen. Ferm geleid, was hun uitvoering gedisciplineerd, spatzuiver en helder. De moeilijke passages nam Capella Brabant met verve.

Wat opviel, was hoe goed de partijen de dynamiek onder de knie hadden en daarmee soepel meebewogen met de aanwijzingen van dirigent Marc Versteeg. Dit gaf hun uitvoering een heel meeslepend karakter. Het hoge gevoel voor kwaliteit dat in hun genen zit, straalt op alles af, van de uitvoering zelf tot de prachtig verzorgde folders die werden uitgereikt.

Deze slideshow vereist JavaScript.

Anna Schoen
Zij is freelance actrice die aan een indrukwekkend aantal producties heeft meegedaan, artistiek leider theatergroep ECHO en zingt alt. Deze avond vertolkte zij de stem van de vrede die haar beklag doet over de manier waarop de mensheid met haar omgaat.
Pieter van Loenen
Hij is violist en artistiek leider, zoekt de verbinding met andere kunstvormen.
Arno van Wijk
Het orgel werd bespeeld door Arno. Hij is de stadsorganist in Goes bij de Grote of Maria Magdalenakerk.
Dr. John Tholen
John gaf voorafgaand aan het concert een korte lezing over Erasmus, diens plaats in de geschiedenis en het vele werk wat hij heeft verzet, met name op het gebied van Bijbelvertalingen en zijn publicaties. Tezamen met een schets van de tijd waarin hij leefde, en hoe Europa toen ook in oorlog was. De conclusies die Erasmus daarover trok zijn nu helaas maar al te actueel. “Het loont niet om vrede met oorlog te verwisselen.” En: “Zelfs in het diepst van de put gloort licht, als we tenminste omhoog durven te kijken” John is Conservator erfgoed collecties bij Bibliotheek Rotterdam en gepromoveerd. John wist mijn belangstelling in Erasmus dusdanig te wekken dat ik inmiddels een aantal boeken van hem heb besteld, niet gek voor een lezing.

Het Concert zelf

Het concert bestond uit bijdragen van het koor, orgel, viool en toespraken van de Vrede, die elkaar afwisselden of in harmonie samen klonken. De koorleden kwamen op een niet-traditionele manier op, gekleed in hun jassen. Die legden ze uiteindelijk aan de kant om in kooropstelling te gaan staan. Dit terwijl het orgel en de viool ijle tonen lieten horen die elkaar soms aanvulden, soms beconcurreerden.

Tegen deze achtergrond zette het koor in met een stuk waar de partijen over elkaar heen golfden. Een effect dat zo goed uitkwam juist doordat ze de dynamiek en de diverse stemmingswisselingen zo goed onder de knie hadden. Vanaf toen was er een voortdurende afwisseling aan muziek, koorzang, korte soms vlijmende uitspraken.

De uitspraken van Erasmus waren niet alleen uit het Latijn vertaald, maar ook aangepast aan onze tijd. De moderne wereld drukt ons in een hoekje als pixels die in poorten worden gedrukt. Wetenschappers die als Cassandra niet geloofd worden. Naastenliefde die onderdrukking werd. Ook zelfspot ontbrak niet in de toespraak: “Gelukkig is de muziek goed” en: “Over hoe de cliché’s die ze gebruikt alle waarde hebben verloren, de recensent schrijft nu dat ze niets nieuws te zeggen heeft.”

En zo golfde de muziek door, met trouwens heel mooi gekozen registraties van het orgel. En de vrede nam ironisch afscheid: “Weest niet bang, alles komt goed, ja vanzelf”.

Impressie

Lucas Wiegerink – muziek en Jibbe Willems – teksten

Een indrukwekkend geheel aan zang, spel en toespraak, die aan het denken zet, soms schuurt en zoals gezegd, de recensent aanspoorde om werken van Erasmus te gaan lezen. De techniek had het helaas wel moeilijk. Anna heeft als alt een vrije lage stem, die veel galmde in de kerk, waardoor ze moeilijk en soms niet was te verstaan. Dat is niet geheel te voorkomen in zo’n ruimte, maar wel te reduceren met een betere luidsprekeropstelling en het gebruik van luidsprekers die voor deze ruimte geschikt zijn en een EQ die de grootste ‘vervuilers’ in de frequenties onderdrukt.

De Klacht van de Vrede wordt mede mogelijk gemaakt door November Music On Tour en de gemeente ‘s-Hertogenbosch.

apr, 2022

Horn of Plenty Festival ft. Eric Vloeimans
Een puls van positiviteit vloeit door Den Bosch en nu al uitkijken naar de volgende editie

Afgelopen weekend vond de eerste editie van festival Horn of Plenty plaats. En overvloedig was het. Op initiatief van Theater aan de Parade programmeerde meester trompettist Eric Vloeimans een grote serie optredens met blazers als hoofdmoot.

Horn of Plenty – Eric Vloeimans

Deze slideshow vereist JavaScript.

Van vrijdagavond tot en met zondagavond stond Den Bosch bol van de muziek. Eric Vloeimans is zo bijzonder, niet alleen om het zeldzame niveau van zijn trompetspel, waarbij hij klankkleuren aan het instrument ontlokt die je niet vaak zo zult horen, maar ook omdat hij met zijn sympathieke verhalen, opstandige mildheid en levenswijsheden een heel bijzondere atmosfeer creëert van positiviteit en mogelijkheden zien. Dat straalt af op het hele festival.

Als recensent kan je je makkelijk afmaken van een concert dat door Vloeimans wordt gegeven, je schrijft gewoon van te voren op dat het wederom geweldig was en klaar ben je. Maar ik ben toch blij dat ik op zondag al om 10 uur in de ochtend bij Podium de Azijnfabriek was voor de aftrap van die dag. Hiervoor dank ik organisator Sharon Dahler, die me ondanks dat ik veel andere dingen te doen had (ik ben bomen aan het planten in mijn eigen bos) met haar enthousiasme wist over te halen om te komen.

Azijnfabriek
Eric Vloeimans was voor aanvang midden in het publiek en begroette een aantal mensen hartelijk met een knuffel. Vervolgens kwam er een man met een rijdbaar miniatuurorgel binnenlopen, die meteen een heel vrolijke stemming neerzette met zijn orgel, blaasspel, en toverkunsten met fluiten op zijn vingers. Reinier Sijpkens bleek de rest van de dag de rode draad door het aankondigen van alle optredens te zijn.

Deze slideshow vereist JavaScript.

Vloeimans stond even later zelf met pianist Eric Derix op het podium om een paar geïmproviseerde nummers te spelen. Hierin toonde hij zich opnieuw met zijn enorm gevoelige en subtiele spel, die dan weer overging in een bepaalde Caribische wildheid, de grootmeester die hij is. Hier en daar maakte hij wat relativerende opmerkingen: “ik kan ook noten lezen, daar heb ik voor doorgeleerd.”

Hij werd gevolgd door het Dianto Reed Quintet, een groep jonge Spaanse musici die in Amsterdam conservatorium studeerde. Dianto betekent ‘Pioenroos’ in het Esperanto. Symbool voor exotisch en verbinding. Het moest verboden zijn om zoveel talent op een podium te zetten, wat was het mooi. En niet alleen de muziek, ook hun onderlinge dynamiek en choreografie, en muzikale grappen waren een genoegen.
Het volgend optreden moest ik helaas missen omdat ik op tijd in de Brabanthallen wilde zijn voor het programmaonderdeel dat daar aansluitend begon.

Brabanthallen – Horn of Plenty

Omdat het Theater aan de Parade nog niet open is was het vinden van locaties best nog een ding. Los daarvan was de totale organisatie met de onzekerheden rond corona maatregelen lastig om te regelen. De Brabanthallen liggen uit de route van het centrum. Gelukkig was de zaal van het optreden heel sfeervol ingericht en gaf dat je het gevoel dat je toch in het theater zit.

Daar trapte het Amsterdam Brass Quintet de middag af. Zij speelden veel klassieke werken die ze gearrangeerd hadden voor koper. Stukken zoals Pavane pour une infante défunte en het prachtige Le Tombeau de Couperin van Ravel, en Nuages van Debussy kwamen voorbij.

Volgende op het programma was de Amsterdam Klezmer Band. Als je ze al kent: het was weer het bekende klezmer/balkan/hiphop/rap feest dat je van ze kent, en het stond vanaf de eerste noot weer als een paleis (huis kan je dat niet meer noemen).
Als je ze niet kent: meer dan 20 jaar geleden begonnen als straatmuzikanten mixen ze klezmer en balkan tot een groot dansfeest op de wildste onregelmatige maatsoorten. Fantastisch om eens lekker op uit je dak te gaan.

The Quartet volgde met geweldige jazz, die het publiek soepel meevoerde. Deze muziek maken moet gezond voor je zijn want Han Bennink, de drummer, is vorige week 80 geworden. Ze hadden er met zijn allen dik plezier in en dat sloeg aan bij het publiek.

Eric Vloeimans — verheugen op de volgende editie

Het einde van het weekend werd verzorgd door Gallowstreet. Deze gasten zetten (na een kleine technische storing die snel werd opgelost en waar Reinier met zijn orgel de, overigens prima, stemming goed op peil hield) een woeste show op. Veel zware basklanken op een drijvend ritme, trompet solo’s, alles was ultiem dansbaar. En toen de led verlichting op hun instrumenten ritmisch mee pulseerde stond bijna iedereen te dansen.

Zeven geweldige optredens op rij, wat een dag.

Volgende editie van Horn of Plenty
Het viel op dat hoewel er aardig wat mensen in de Brabanthallen waren het niet zo uitpuilde als dat voor een festival van dit kaliber had gemogen. Moeten de mensen na corona weer wennen? Trekt de locatie minder? Hoe dan ook, ik kijk uit naar de volgende editie van Horn of Plenty en wil speciaal nog al die mensen van de organisatie bedanken die er met zijn allen reteveel werk in hebben gestopt om dit mogelijk te maken.

Aftermovie Horn of Plenty

Aftermovie Horn of Plenty Festival 2022 – YouTube

Met dank aan Gerard Monté voor de foto’s. Kijk voor meer foto’s Horn of Plenty

mrt, 2022

Instituut Sonologie gast Toonzaal elektronische studio
Een laagdrempelige kennismaking met elektronische muziek

Het instituut voor Sonologie uit Den Haag presenteerde onder meer werk van studenten in Willem Twee Toonzaal. De avond is georganiseerd door Willem Twee studio’s die al vaker het Haagse elektronisch instituut hebben uitgenodigd.

Instituut voor Sonologie

De Toonzaal studio werkt samen met diverse conservatoria in Nederland om studenten de gelegenheid te geven werken op te nemen en uit te voeren.
Deze avond was er een oude bekende met zijn ‘gang’ aan studenten, Kees Tazelaar. Kees geeft al vele jaren onderricht aan het Instituut voor Sonologie en is daar sinds 2006 ook het hoofd van.

Dit soort avonden heeft een hoog experimenteel karakter en daardoor zie je behalve de mensen die veel met ‘ elektronica’ te maken hebben niet veel belangstellenden. Dat is erg jammer, want de avonden zijn een laagdrempelige en vriendelijke manier om kennis te maken met deze muziek. En hoewel ze door leerlingen wordt gemaakt komen er al veel spannende en mooie klankbeelden voorbij. Ik hoop in ieder geval dat ik met dit stukje de belangstelling voor dit unieke genre kan laten toenemen.

Anna Khvyl

De aftrap werd genomen met de muziek van Anna Khvyl die de muziek maakte voor een documentaire over de mooie natuur in haar thuisland: Oekraïne, en specifiek zelfs het gebied rond de havenstad Marioepol. Anna is student aan het Instituut voor Sonologie.
De film was opgenomen voor de vreselijke gebeurtenissen, maar het bleef heel aangrijpend om de mooie bergen en natuur te zien. Anna zelf kon er niet bij zijn. Met haar klankbeelden, de vogelachtige geluiden, de vele subbassen legde ze een mooie laag bij de film. Een puntje van kritiek zou wat mij betreft zij dat de ‘beweging’ in de muziek niet altijd helemaal goed overeenkwam met de beweging in de film. Niettemin was het een heel mooie en ook aangrijpende ervaring.

Farzaneh Nouri

Afkomstig uit Iran is Farzaneh heel blij dat ze in Den Haag aan het Instituut voor Sonologie studeren kan, wegens de vriendelijke omgeving en de intensieve interacties waarbij veel kennis wordt overgedragen. Ze maakte interessante klankkleuren die veel aan vrouwenkoren deden denken, maar dan toch weer iets etherischer, fluitende rietgeluiden, en zacht aangeblazen metalen klanken wisselden elkaar af in een dans waarbij de klankkleuren telkens subtiel verschoven. Zachte pulsen op de achtergrond verzorgden een gevoel van ritme, en reeds eerder gemaakte thematieken keerden in subtiele variaties terug. Een stuk dat je meevoert.

Kees Tazelaar

Kees liet zelf een excerpt horen van zijn Source Signals 3. Een enigszins ‘aangenaam elektronisch klassiek’ aandoende versie van geluiden die aan ploffen en tikken doen denken, gebrom van transformatoren, schuddende geldstukken. In samenwerking met vogelachtig getjilp en ruis en gepulseerde subbassen ontstaat er toch (en dat is het geniale van de opbouw van dit stuk) een herkenbaar geheel waarin een serie thematieken rondspelen. Er werd ook mooi gebruik gemaakt van een plotselinge stilte.

Suzana Laşcu
Suzanna is een in opkomst zijnde artieste uit Roemenie. Het stuk dat ze deze avond liet horen maakte gebruik van 8 kanalen en ze speelde met de mogelijkheden die dat biedt om een geluid door de zaal te laten reizen. Ze had sterke contrasten in haar geluiden waarbij sommige geluiden sterk deden denken aan ‘The Gnome’ uit de bekende ‘Pictures at an Exhibition’ van Isao Tomita. Het enige jammere aan dit stuk was dat het vrij snel voorbij was.

Oscar Peters

Deze slideshow vereist JavaScript.

Als laatste liet Oscar Peters horen wat je met een combinatie van door de computer aangestuurde orgelpijpen en elektronische geluiden kan doen.
Zoals al ik al eens eerder heb opgemerkt kan je een kerkorgel met wat goede wil beschouwen als een mechanische synthesizer. En hij wist erg goed gebruik te maken van de klankkleur combinaties die je zo op kan wekken. Op een goed moment werkte hij naar een spectaculair hoogtepunt toe. En dat had ook eigenlijk wel het spectaculaire einde mogen zijn. Maar gebruik makend van het effect van de plots gevallen stilte ging hij toen weer door. Ik zou het stuk vaker moeten horen om te beoordelen of dat nu wel of niet een goede keuze was.

feb, 2022

Saariaho tovert Toonzaal om tot poolnacht
En het Noorderlicht ontbreekt niet dankzij het spel van Het Collectief en sopraan Liesbeth Devos

Het Belgisch ensemble Het Collectief brengt muziek van de Finse componiste Kaija Saariaho en doet samen met sopraan Liesbeth Devos meer dan recht aan de muziek van Saariaho.

Saariaho

De Finse componiste Kaija Saariaho (1952) is afgestudeerd aan het conservatorium in Helsinki richting compositie. Daarna studeerde ze in Freiburg en bij het Franse IRCAM (Institut de recherche et coordination acoustique/musique, het onderzoeksinstituut voor onderzoek naar akoestiek en muziek). Ze werkt vanuit Frankrijk. Ze is een van de vooraanstaande Finse componisten van moderne muziek waarin ze traditionele instrumenten vermengt met elektronica. Haar Finse achtergrond verraadt zich in de schrapende geluiden en ijle boventonen die zo van de pool lijken te komen (welke andere taal dan Fins heeft één woord voor ‘verkleumde meisjes’?).

Het Collectief

Het Belgische ensemble Het Collectief, bijgestaan door de sopraan Liesbeth Devos, legt zich toe op het brengen van de roots van het modernisme. En daarmee zijn zowel Het Collectief als Devos bij uitstek in staat om de muziek van Saariaho te brengen zoals het is bedoeld.

uitvoering

De uitvoering begon met het meer dan indrukwekkende fluitspel NoaNoa, uitgevoerd door Toon Fret (fluit) en Yannick Willox (live elektronica). De elektronica ondersteunde op zeer subtiele wijze de fluitgeluiden. Sopraan Liesbeth ging de samenwerking aan met elektronica die tegenstemmen speelde, haar samplede en weer terug weergaf. Uiterste concentratie is nodig om niet volledig van het pad geblazen te worden, en ze deed dat op meeslepende wijze.

De boventonen van de cello, die in de Toonzaal prachtig tot hun recht kwamen, werden door Martijn Vink tot leven gebracht en de piano (Thomas Dieltjens) bracht een heel sterke basis mee. Al met al geen concert als je uit bent op mooie traditionele melodieën en harmonieën, maar een feest als je van klankbeelden houdt en je wilt laten meeslepen door mensen die het uiterste uit de mogelijkheden van hun instrumenten weten te halen. Ik heb de poolwinden horen blazen, het ijs horen breken, de warme winden horen waaien en de zonnewind in de lucht horen hangen.

In mijn recensie van het Bosch Requiem was ik niet enthousiast over de muziek van Saariaho. Nu doemt de vraag op of dat aan haar compositie lag of aan de uitvoering. Duidelijk is in in ieder geval dat je heel wat in je mars moet hebben om recht te doen aan haar muziek.

En voor wie het weten wil: het Finse woord is neitokaista.

Screenshot video: Liesbeth Devos zingt ‘Liebst du um Schönheit'(Clara en Robert Schumann). Upload door Opera Ballet Vlaanderen, 19 okt. 2020.