Het FAQ festival trapte de alweer tiende editie af met een lezing door Kees Tazelaar. Hij liet met vier kunstige muziekwerken horen hoe je de gedachten van zijn lezing ook inderdaad in de praktijk kan omzetten.

Wie is Kees Tazelaar?

Kees Tazelaar onderwijst sinds 1993 aan het Instituut voor Sonologie en sinds 2006 is hij hoofd van dit instituut. Dit nadat hij zelf aan het Koninklijk Conservatorium onder Jan Boerman studeerde.Naast het maken van composities (soms ook in opdracht) is hij historicus en hij behaalde in 2013 zijn doctors titel op het onderwerp ‘Philips and the Origins of Electronic Music in the Netherlands’. Over dit onderwerp heeft hij ook een boek geschreven: On the Threshold of Beauty.Verder heeft hij een indrukwekkende lijst composities op zijn naam staan.

Lezing op FAQ festival
De lezing in Willem Twee concertzaal werd gegeven in twee blokken van anderhalf uur. Wegens de internationale belangstelling gaf Kees Tazelaar deze in het Engels. Naast een mooi overzicht over de ontwikkeling van elektronische muziek door de tijd gaf Tazelaar gedachten mee die het publiek zeker nog een poos zullen bezig houden. Gedachten om wat mij betreft vast te houden: Er wordt vaak een strikt onderscheid gemaakt tussen de Musique Concrète in Frankrijk (Pierre Schaeffer) en de Duitse opvatting over het maken van elektronische muziek.

Kees Tazelaar laat zien dat deze hokjes nodeloos scherp zijn afgebakend en dat er over en weer veel meer beïnvloeding is geweest dan dat vaak beschreven is. Dat brengt je meteen bij de vraag wanneer elektronische muziek eigenlijk begon. Een artikel dat ik net las (Geschiedenis elektronische muziek 1951) weet dat exact: ’18 oktober 1951. Op die dag werd in Keulen de Studio für elektronische Musik (Studio voor Elektronische Muziek) opgericht.’

Kees geeft duidelijk aan dat dit veel subtieler ligt. Het begint al met de vraag wanneer je muziek elektronisch noemt. Is dat alleen omdat je elektronica gebruikt om iets te doen wat verder niet wezenlijk van de klassieke wijze van muziekbeleven verschilt? Of is dat wanneer je de nieuwe mogelijkheden die de elektronica  (en later de software) je biedt werkelijk gaat uitnutten?

Dat brengt ons bij een prangende vraag die Kees Tazelaar bezighoudt: Aan het begin van de muziek die met wat taperecorders en opgenomen geluiden of enkele eenvoudige toongenerators (en dergelijke) werd opgenomen kon het maken van een compositie van 20 seconden weken werk zijn. Daarom werd er vooraf hard gewerkt aan het compositionele aspect er van.

Tegenwoordig zijn de technische mogelijkheden om even snel iets te doen schier oneindig en in veel gevallen gaat dat ten nadele van de compositie. Kees Tazelaar houdt een hartstochtelijk pleidooi om terug te gaan naar de compositionele aspecten en de nieuwe lichting studenten met name te inspireren om te vernieuwen, nieuwe mogelijkheden te verkennen.

Tazelaar houdt niet van scherpe begrenzingen. Zo zijn de grenzen tussen muziek, gemaakt met opgenomen geluiden, en muziek gemaakt op basis van enkel (elektronische) synthese lang niet zo scherp als voor- en tegenstanders willen doen geloven. Wat hem betreft gaat het om het compositie element en is de rest een materiaal dat je gebruikt om die ideeën tot uitdrukking te brengen. Daarnaast was er veel aandacht voor de enorm grote rol die Philips heeft gespeeld eind jaren ’50 in de totstandkoming van elektronische muziek.

Concert
Ergens als historicus over praten is één ding, maar laat dan zelf maar eens wat zien! Deze uitdaging nam Kees Tazelaar met verve op.  Hij speelde vier composities die elk voor zich de luisteraar meenamen door nieuwe landschappen (en in één geval voorzien van prachtige meebewegende video beelden, gemaakt door kunstenares Marianne Dekker). De muziek werd weergegeven via vijf boxen die de ruimtelijkheid tot een nieuwe dimensie verhieven.

Elk van de stukken werd gekenmerkt door een uitgekiende balans aan geluiden die werden geïntroduceerd, verdwenen, vervloeiden en getransformeerd weer terugkwamen om een nieuw geheel te scheppen. Het woord was duidelijk in geluid omgezet. Deze stukken proberen te omschrijven is niet te doen, de ervaring die ze oproepen is daar nu eenmaal veel te rijk voor. Gelukkig kan je op de titels googlen en zijn een paar nummers op Soundcloud terug te vinden.

De gespeelde stukken waren:
1) Berglandschap, een grappige woordspeling op de naam van een docent die met pensioen ging. Dit stuk is gemaakt met volledig analoge middelen,
ontworpen en gemaakt op het instituut. Wat met name opvalt is het gebruik van stilte als element van de compositie en de ruimtelijkheid er van.
2) Chroma 1. Dit stuk gebruikt klanken van echte instrumenten die zijn bewerkt. Geluiden waar oorzaak en gevolg duidelijk te onderscheiden zijn, of is het nu toch net andersom?
3) Erwachen heiterer Empfindungen bei der Ankunft auf dem Lande, met een knipoog naar de Pastorale van Beethoven (Symphony nr 6). Begeleid door krachtig en prachtig abstract
kleurenspel op het video scherm
4) De profundis. Dit is gebaseerd op het gelijknamige gedicht van Georg Trakl, één van de belangrijkste vertegenwoordigers van het Duitse expressionisme. Het gedicht wordt half voorgezongen half verteld. En de stem is op vele wijzen bewerkt.

Lees ook het interview met Kees Tazelaar tijdens FAQ festival 2017