Met de gezangen Jumalatteret en Holy Visions neemt componist John Zorn ons bij de hand om de sacrale gebieden te betreden van het hogere, het spirituele. Zorn maakt voor dat doel gebruik van vrouwenstemmen, omdat die de ijle hoogten kunnen bereiken waar goden leven en geesten ronddwalen.
Jumalatteret en Holy Visions in de Grote Kerk
Er zijn van die momenten dat alles klopt. Momenten die nooit lang duren, misschien enkele seconden slechts, waarin een staat van perfectie wordt bereikt. Soms, heel soms – once in a lifetime – duurt zo’n perfecte staat langer en dat kan alleen via muziek worden bereikt. Dat doet zich het geval bij het stuk Jumalatteret van John Zorn gezongen door de Canadese sopraan Barbara Hannigan. Zij komt speciaal naar het November Music festival voor de John Zorn marathon. En dat is een godsgeschenk, letterlijk en figuurlijk want de locatie is goed gekozen, namelijk de Grote Kerk van de protestantse geloofsgemeenschap van Den Bosch. Het sobere en bijna Scandinavisch strak aandoende interieur past helemaal bij de twee door Zorn geschreven vocale werken Jumalatteret en Holy Visions.
Barbara Hannigan
Jumalatteret – of in het Fins Jumalatteretin – is een liedcyclus waarin de godenwereld wordt bezongen zoals die is vastgelegd in het Finse nationale epos, de Kalevala. Een collectie mystieke teksten die mondeling is doorgegeven en in 1835 is opgetekend. November Music 2018 heeft de Nederlandse première. De Grote Kerk is bomvol, het concert is geheel uitverkocht. Bij binnenkomst valt je oog meteen op het grote witte kruis gesneden uit een metaalgrijs vlak. Althans zo lijkt het. Een zacht geroezemoes klinkt door de kerk waar nog steeds diensten worden gehouden. Spanning op wat komen gaat, is duidelijk voelbaar.
De opkomst van Barbara Hannigan en haar begeleider de pianist Stephen Gosling is nogal plots. Barbara is gehuld in een zwarte jurk en als ik het goed zie, gaat zij blootsvoets haar optreden doen. Een kort en zacht welkomstapplaus is hun deel. Alles is goed voorbereid. Gosling gaat spelen en Barbara zet kort daarna in. En wat zij laat horen, bereikt meteen die staat van perfectie die het hele concert aanhoudt. Wat een stem. Ze wordt geroemd om haar vocale veelzijdigheid en theatrale reikwijdte en nu kan ik daar ook getuige van zijn.
Hoge klanken vol draaiingen die het lied zingen van een onbekende epos in een vervreemdende taal. Is het wel een taal en zijn het geen bezweringen van een of ander orakel? Barbara Hannigan zingt zeven stukken. Het zijn alle zeven prachtig uitgevoerde vocalen, helemaal op maat gemaakt voor haar stem. Met die stem kan zij beelden oproepen van een wereld die reeds lang geleden is verdwenen. Pas na het laatste stuk ontvangt Barbara Hannigan het applaus en bravo’s die ze verdient en eindigt zo een staat van perfectie. Waren we in Italië dan zou het publiek zeker om een toegift hebben gevraagd. Het is jammer dat dat niet het geval is.
Holy Visions
Na een korte pauze – het publiek wordt gevraagd om te blijven zitten – is het tijd om te luisteren naar het tweede stuk van de avond, The Holy Visions, composities van de Middeleeuwse mystica Hildegard von Bingen. Het is een a capella die door vijf vrouwen wordt uitgevoerd, te weten Sarah Brailey, Elizabeth Bates, Eliza Bagg, Rachel Calloway en Kirsten Sollek. Hier en daar is het minimalisme van Philip Glass duidelijk aanwezig. Het zo kenmerkend repetitieve van Glass versterkt het meditatieve karakter van deze heilige visioenen. Het is complex en tegelijkertijd eenvoudig, abstract en volop beeldtaal, zinnenprikkelend en helder als glas(!). Met het gerinkel van belletjes wordt op subtiele wijze toch nog een soort van eredienst uitgevoerd. Het is erg lang geleden dat ik zulke geluiden heb gehoord. Ook dit concert duurt een klein half uur en dat is genoeg om de spanningsboog vast te houden. En het is tijd voor John Zorn om zich snel te spoeden naar het volgende deel van zijn marathon.
Foto Barbara Hannigan door Marco Borggreve