Sonologie

Instituut Sonologie gast Toonzaal elektronische studio

Een laagdrempelige kennismaking met elektronische muziek

Het instituut voor Sonologie uit Den Haag presenteerde onder meer werk van studenten in Willem Twee Toonzaal. De avond is georganiseerd door Willem Twee studio’s die al vaker het Haagse elektronisch instituut hebben uitgenodigd.

Instituut voor Sonologie

Sonologie
Kees Tazelaar

De Toonzaal studio werkt samen met diverse conservatoria in Nederland om studenten de gelegenheid te geven werken op te nemen en uit te voeren.
Deze avond was er een oude bekende met zijn ‘gang’ aan studenten, Kees Tazelaar. Kees geeft al vele jaren onderricht aan het Instituut voor Sonologie en is daar sinds 2006 ook het hoofd van.

Dit soort avonden heeft een hoog experimenteel karakter en daardoor zie je behalve de mensen die veel met ‘ elektronica’ te maken hebben niet veel belangstellenden. Dat is erg jammer, want de avonden zijn een laagdrempelige en vriendelijke manier om kennis te maken met deze muziek. En hoewel ze door leerlingen wordt gemaakt komen er al veel spannende en mooie klankbeelden voorbij. Ik hoop in ieder geval dat ik met dit stukje de belangstelling voor dit unieke genre  kan laten toenemen.

Anna Khvyl

Sonologie
Anna Khvyl 8-channel fixed media

De aftrap werd genomen met de muziek van Anna Khvyl die de muziek maakte voor een documentaire over de mooie natuur in haar thuisland: Oekraïne, en specifiek zelfs het gebied rond de havenstad Marioepol. Anna is student aan het Instituut voor Sonologie.
De film was opgenomen voor de vreselijke gebeurtenissen, maar het bleef heel aangrijpend om de mooie bergen en natuur te zien. Anna zelf kon er niet bij zijn. Met haar klankbeelden, de vogelachtige geluiden, de vele subbassen legde ze een mooie laag bij de film. Een puntje van kritiek zou wat mij betreft zij dat de ‘beweging’ in de muziek niet altijd helemaal goed overeenkwam met de beweging in de film. Niettemin was het een heel mooie en ook aangrijpende ervaring.

Farzaneh Nouri

Farzaneh Nouri
Farzaneh Nouri

Afkomstig uit Iran is Farzaneh heel blij dat ze in Den Haag aan het Instituut voor Sonologie studeren kan, wegens de vriendelijke omgeving en de intensieve interacties waarbij veel kennis wordt overgedragen. Ze maakte interessante klankkleuren die veel aan vrouwenkoren deden denken, maar dan toch weer iets etherischer, fluitende rietgeluiden, en zacht aangeblazen metalen klanken wisselden elkaar af in een dans waarbij de klankkleuren telkens subtiel verschoven. Zachte pulsen op de achtergrond verzorgden een gevoel van ritme, en reeds eerder gemaakte thematieken keerden in subtiele variaties terug. Een stuk dat je meevoert.

Kees Tazelaar

Source Signals 3
excerpt Source Signals 3

Kees liet zelf een excerpt horen van zijn Source Signals 3. Een enigszins ‘aangenaam elektronisch klassiek’ aandoende versie van geluiden die aan ploffen en tikken doen denken, gebrom van transformatoren, schuddende geldstukken. In samenwerking met vogelachtig getjilp en ruis en gepulseerde subbassen ontstaat er toch (en dat is het geniale van de opbouw van dit stuk) een herkenbaar geheel waarin een serie thematieken rondspelen. Er werd ook mooi gebruik gemaakt van een plotselinge stilte.

Sonologie
Willem Twee Toonzaal

Suzana Laşcu
Suzanna is een in opkomst zijnde artieste uit Roemenie. Het stuk dat ze deze avond liet horen maakte gebruik van 8 kanalen en ze speelde met de mogelijkheden die dat biedt om een geluid door de zaal te laten reizen. Ze had sterke contrasten in haar geluiden waarbij sommige geluiden sterk deden denken aan ‘The Gnome’ uit de bekende ‘Pictures at an Exhibition’ van Isao Tomita. Het enige jammere aan dit stuk was dat het vrij snel voorbij was.

Oscar Peters

Deze slideshow vereist JavaScript.

Als laatste liet Oscar Peters horen wat je met een combinatie van door de computer aangestuurde orgelpijpen en elektronische geluiden kan doen.
Zoals al ik al eens eerder heb opgemerkt kan je een kerkorgel met wat goede wil beschouwen als een mechanische synthesizer. En hij wist erg goed gebruik te maken van de klankkleur combinaties die je zo op kan wekken. Op een goed moment werkte hij naar een spectaculair hoogtepunt toe. En dat had ook eigenlijk wel het spectaculaire einde mogen zijn. Maar gebruik makend van het effect van de plots gevallen stilte ging hij toen weer door. Ik zou het stuk vaker moeten horen om te beoordelen of dat nu wel of niet een goede keuze was.

elektronica festival FAQ 2019

Elektronica festival FAQ 2019 opent met drie invalshoeken

Kees Tazelaar, Drew McDowall en Allesandro Cortini

Het elektronica festival FAQ 2019 werd donderdag 21 maart geopend met een middaglezing van Kees Tazelaar, hoofd van het instituut Sonologie van het Koninklijk Conservatorium Den Haag. In de avond bracht Tazelaar vier stukken ten gehore en werd dit elektronisch muziekfestival daadwerkelijk geopend. Na Tazelaar traden de Schot Drew McDowall en de Italiaan Allesandro Cortini op. Drie musici met elk een andere invalshoek op elektronische muziek en daardoor verschillende klanktonen en -kleuren.

elektronica festival FAQ
Kees Tazelaar

Kees Tazelaar
Kees Tazelaar (1962) is de echte classicus van het drietal dat in Willem Twee concertzaal deze elektronica festival FAQ opent. Analoge noise domineert het eerste van de vier stukken die Tazelaar liet horen. De profundis, het vierde stuk, is een zeer elegante en harmonieuze compositie. Graag verwijs ik naar de recensie van mijn collega Erwin Engelsma die al eerder over het optreden van Tazelaar heeft geschreven.

Drew McDowall

elektronica festival FAQ
Drew McDowall in Willem Twee concertzaal

Drew McDowall (1961) pakt het heel anders aan en toch begint hij eveneens klassiek. Het is één langgerekt stuk met een opkomend laag sonoor geluid dat culmineert in dreigende hoogten en dan weer neerdaalt. Die curven laag, diep en hoog in volume herhalen zich in het stuk. De somberheid en de duistere dreiging blijven permanent aanwezig. Punk en rock hebben deze Schot gevormd die zich in latere jaren voegde bij de Britse avantgarde groep Coil en Psychic TV.

Op sommige momenten verwacht je dat het stuk explodeert in een heftige dance beat. Het ontbreken van zo’n escape uit deze dreiging – een verlossende doorbraak – draagt een zware last op de aandacht en het gemoed van het publiek. Na verloop van tijd verlaat een flink aantal mensen dan ook de zaal. Er stijgt weliswaar applaus op als het stuk wegebt maar net zo goed een zucht van verlichting.

Allesandro Cortini

elektronica festival FAQ
Allesandro Cortini

Bij de Italiaan Allesandro Cortini (1976) is het allemaal speelser en lichter van toon. Cortini speelde keyboard bij de Amerikaanse rockband Nine Inch Nails en deed de elektronische productie van het nummer Birds of Prey van popzangeres Christina Aguilera.

elektronica festival FAQ
lode canzone in Italia

Cortini krijgt dezelfde tijd toegemeten als Tazelaar en McDowall. Zijn compositie voor elektronica festival FAQ heeft hij in zeven stukken gedeeld. Het is een elektronisch loflied aan het Italië van de jaren ’50, ’60 en ’70. Cortini illustreert zijn stuk met onscherp beeldmateriaal, gefilmd – zo lijkt het – met een 10mm camera en één van de eerste video camera’s.

Een gelukkiger Italië is te zien. Onbezorgde families op het strand, een kleine jongen comfortabel en warm gekleed in de strenge winter van Noord-Italië, een boottocht naar Capri, stijlvol geklede Italianen op het perron van het centraal station van Rome, een Venetië dat nog niet wordt geteisterd door horden toeristen. Het is een prachtig verhaal en een mooie afsluiting van de eerste dag van het elektronica festival FAQ 2019.

Kees Tazelaar trapt FAQ Festival af met inspirerende lezing

Hartstochtelijk pleidooi voor terugkeer compositie in de muziek

Het FAQ festival trapte de alweer tiende editie af met een lezing door Kees Tazelaar. Hij liet met vier kunstige muziekwerken horen hoe je de gedachten van zijn lezing ook inderdaad in de praktijk kan omzetten.
Kees Tazelaar
Kees Tazelaar

Wie is Kees Tazelaar?

Kees Tazelaar onderwijst sinds 1993 aan het Instituut voor Sonologie en sinds 2006 is hij hoofd van dit instituut. Dit nadat hij zelf aan het Koninklijk Conservatorium onder Jan Boerman studeerde.Naast het maken van composities (soms ook in opdracht) is hij historicus en hij behaalde in 2013 zijn doctors titel op het onderwerp ‘Philips and the Origins of Electronic Music in the Netherlands’. Over dit onderwerp heeft hij ook een boek geschreven: On the Threshold of Beauty.Verder heeft hij een indrukwekkende lijst composities op zijn naam staan.

Lezing op FAQ festival
De lezing in Willem Twee concertzaal werd gegeven in twee blokken van anderhalf uur. Wegens de internationale belangstelling gaf Kees Tazelaar deze in het Engels. Naast een mooi overzicht over de ontwikkeling van elektronische muziek door de tijd gaf Tazelaar gedachten mee die het publiek zeker nog een poos zullen bezig houden. Gedachten om wat mij betreft vast te houden: Er wordt vaak een strikt onderscheid gemaakt tussen de Musique Concrète in Frankrijk (Pierre Schaeffer) en de Duitse opvatting over het maken van elektronische muziek.

Kees Tazelaar
Kees Tazelaar in Willem Twee concertzaal

Kees Tazelaar laat zien dat deze hokjes nodeloos scherp zijn afgebakend en dat er over en weer veel meer beïnvloeding is geweest dan dat vaak beschreven is. Dat brengt je meteen bij de vraag wanneer elektronische muziek eigenlijk begon. Een artikel dat ik net las (Geschiedenis elektronische muziek 1951) weet dat exact: ’18 oktober 1951. Op die dag werd in Keulen de Studio für elektronische Musik (Studio voor Elektronische Muziek) opgericht.’

Kees geeft duidelijk aan dat dit veel subtieler ligt. Het begint al met de vraag wanneer je muziek elektronisch noemt. Is dat alleen omdat je elektronica gebruikt om iets te doen wat verder niet wezenlijk van de klassieke wijze van muziekbeleven verschilt? Of is dat wanneer je de nieuwe mogelijkheden die de elektronica  (en later de software) je biedt werkelijk gaat uitnutten?

Dat brengt ons bij een prangende vraag die Kees Tazelaar bezighoudt: Aan het begin van de muziek die met wat taperecorders en opgenomen geluiden of enkele eenvoudige toongenerators (en dergelijke) werd opgenomen kon het maken van een compositie van 20 seconden weken werk zijn. Daarom werd er vooraf hard gewerkt aan het compositionele aspect er van.

Kees Tazelaar
pleidooi terugkeer compositionele aspecten

Tegenwoordig zijn de technische mogelijkheden om even snel iets te doen schier oneindig en in veel gevallen gaat dat ten nadele van de compositie. Kees Tazelaar houdt een hartstochtelijk pleidooi om terug te gaan naar de compositionele aspecten en de nieuwe lichting studenten met name te inspireren om te vernieuwen, nieuwe mogelijkheden te verkennen.

Tazelaar houdt niet van scherpe begrenzingen. Zo zijn de grenzen tussen muziek, gemaakt met opgenomen geluiden, en muziek gemaakt op basis van enkel (elektronische) synthese lang niet zo scherp als voor- en tegenstanders willen doen geloven. Wat hem betreft gaat het om het compositie element en is de rest een materiaal dat je gebruikt om die ideeën tot uitdrukking te brengen. Daarnaast was er veel aandacht voor de enorm grote rol die Philips heeft gespeeld eind jaren ’50 in de totstandkoming van elektronische muziek.

Concert
Ergens als historicus over praten is één ding, maar laat dan zelf maar eens wat zien! Deze uitdaging nam Kees Tazelaar met verve op.  Hij speelde vier composities die elk voor zich de luisteraar meenamen door nieuwe landschappen (en in één geval voorzien van prachtige meebewegende video beelden, gemaakt door kunstenares Marianne Dekker). De muziek werd weergegeven via vijf boxen die de ruimtelijkheid tot een nieuwe dimensie verhieven.

Elk van de stukken werd gekenmerkt door een uitgekiende balans aan geluiden die werden geïntroduceerd, verdwenen, vervloeiden en getransformeerd weer terugkwamen om een nieuw geheel te scheppen. Het woord was duidelijk in geluid omgezet. Deze stukken proberen te omschrijven is niet te doen, de ervaring die ze oproepen is daar nu eenmaal veel te rijk voor. Gelukkig kan je op de titels googlen en zijn een paar nummers op Soundcloud terug te vinden.

Kees Tazelaar
openingsavond FAQ festival 2019

De gespeelde stukken waren:
1) Berglandschap, een grappige woordspeling op de naam van een docent die met pensioen ging. Dit stuk is gemaakt met volledig analoge middelen,
ontworpen en gemaakt op het instituut. Wat met name opvalt is het gebruik van stilte als element van de compositie en de ruimtelijkheid er van.
2) Chroma 1. Dit stuk gebruikt klanken van echte instrumenten die zijn bewerkt. Geluiden waar oorzaak en gevolg duidelijk te onderscheiden zijn, of is het nu toch net andersom?
3) Erwachen heiterer Empfindungen bei der Ankunft auf dem Lande, met een knipoog naar de Pastorale van Beethoven (Symphony nr 6). Begeleid door krachtig en prachtig abstract
kleurenspel op het video scherm
4) De profundis. Dit is gebaseerd op het gelijknamige gedicht van Georg Trakl, één van de belangrijkste vertegenwoordigers van het Duitse expressionisme. Het gedicht wordt half voorgezongen half verteld. En de stem is op vele wijzen bewerkt.


Lees ook het interview met Kees Tazelaar tijdens FAQ festival 2017