De Hohe Messe van Johan Sebastian Bach hoort bij de grootste werken in dit genre die er ooit geschreven zijn. Het is zijn laatste werk voor zijn dood, ongeveer een jaar later. De officiele naam van dit monumentale stuk is ‘Missa in h-moll’ (Mis in b-kleine terts BWV232). De uitvoering in de Catharinakerk in Den Bosch is in handen van dirigent Daniel Reuss met het Orkest van de 18de Eeuw en Cappella Amsterdam.
Hohe Messe
Er is heel wat te zeggen over de historie van hoe de Hohe Messe tot stand is gekomen en het is zeker de moeite waard dat op internet na te lezen. Voor mij is het stuk een culminatie van Bach zijn vele thematieken die in telkens nieuwe contexten over elkaar buitelen en verweven worden. Alsof de componist nog één keer wilde zeggen: ‘Dit is wat ik nou bedoeld heb’. En het werk van Bach in al die tijd is enorm uitgebreid en prachtig.
Ik ben zelf al lang blij als ik een van zijn orgelstukken, die Bach als oefening voor zijn twaalfjarige pupillen schreef, tot een redelijk goed einde breng. Stemmingen wisselen elkaar af, van ingetogen introvert naar zeer uitbundig en ronduit triomfantelijk. Tegenstellingen tussen koor en instrumenten (bv staccato tot gedragen) vervlechten tot een prachtig geheel. En mits goed uitgevoerd is het een overdonderend mooie compositie.
Uitvoering
Die uitvoering (uitdaging?) van de Hohe Messe gaat dirigent Daniel Reuss met het Orkest van de 18de Eeuw en de Cappella Amsterdam aan in de Catharinakerk. Deze koepelkerk ziet er van binnen prachtig uit, maar de hoge koepel zorgt voor een akoestiek met heel veel reflecties die snelle loopjes diffuus maken en die het uitzonderlijk lastig maken om als orkest echt helemaal samen te blijven.
Daar wordt het orkest in het begin van de uitvoering door geplaagd. Gelukkig gaan ze elkaar gaandeweg steeds beter vinden, waardoor het zelfvertrouwen en daarmee het plezier in de uitvoering en de kwaliteit ervan duidelijk toenemen. Uiteindelijk ‘staat’ de uitvoering dan ook echt. En dat is mooi, heel erg mooi. Speciaal wil ik de bassiste Margaret Urquhart noemen, met haar perfect uitgevoerde strijktechniek en enorm veel aandacht voor detail en strakke loopjes zet ze een solide basis neer voor de rest van het orkest.
De Hohe Messe begint met de wat plotselinge inzet van het Kyrie Eleison. Reuss maakt geen show door in het begin veel contact met het publiek te leggen, maar komt op en begint. De blazers komen niet goed uit de verf, omdat het koor ze overstemt en het orkest heeft moeite met bij elkaar blijven. Toch ontstaat er na enige tijd een mooie beweging in de dynamiek, en de inzet van de trompetten bij het Et in Terra Pax is prachtig.
Vanaf dan wordt het alleen maar mooier, Reuss is zichtbaar minder gespannen, begint losser en uitbundiger te bewegen. Mooie samenklanken tussen stemmen en koper worden afgewisseld met de prachtige hobo d’amore. De hoorn die de bas begeleidt op het Quoniam tu solus sanctus klinkt voorzichtig, maar is voor een instrument van dit soort wel acceptabel zuiver. Dat geldt ook voor de trompetten die op de meer juichende stukken een prachtig koperwerk accent toevoegen.
Vermeldenswaard is het mooi uitgevoerde Benedictus, waar de tenor ondersteund wordt door subtiel samenspel van traverso, orgel en cello. En zo komen we aan bij het Dona nobis Pacem, een verzuchting van alle tijden die nu weer extra van belang lijkt te zijn. Aan het eind klinkt enthousiast applaus van het publiek, en dat is ook verdiend na een concert dat niet zonder zijn worstelingen is verlopen.