De Nederlandse altsaxofonist Ben van Gelder speelt zaterdag 11 november het stuk Manifold in de sfeervolle en voormalige synagoge De Toonzaal op het November Music festival 2023. Dat een bepaald jazz idioom, een jazzzangeres, en een pijporgel samen zo enorm mooi kunnen zijn (je kan nu eenmaal geen kerkorgel in een synagoge hebben toch?).
Ben van Gelder – Manifold
Het nieuwe album Manifold is speciaal gecomponeerd om de interactie tussen pijporgel en een meer traditionele jazz bezetting van blazers en percussie te verkennen. Het kleine orgeltje van de Toonzaal was hier met zijn mooie fluittonen en diepe rommelende bassen perfect geschikt voor.
Ook de creatieve manier van spelen (het laten wegsterven van tonen en de klankeffecten die optraden door niet traditionele toetscombinaties aan te slaan) maakten dit stuk tot een feest van klankkleuren. Overigens kan je maar weinig terugvinden over het orgel in de Toonzaal: misschien een tip voor Willem Twee om hier eens wat meer aandacht aan te besteden.
Het Manifold concert begon met allemaal gebroken drieklanken (akkoorden waarvan je de afzonderlijke tonen niet tegelijk maar snel achter elkaar speelt) op het orgel die vlot voorbijkwamen, en daarna zette de prachtig zuivere stem van Fuensanta Méndez, de trompet en de sax in. In de stijl van de muziek was ze ook gekleed, een subtiel half doorzichtige jurk met rode en zwarte tinten, in combinatie met stoere laarzen op dikke zolen. Haar stem deed bijna instrumentachtig aan, waardoor prachtige samenklanken ontstonden.
Ze deed me enigszins denken aan het stemgeluid van Gayle Moran uit haar glorietijd bij Return to Forever. Vanaf toen was het een groot lang feest van geconcentreerd samenspel, waarbij de afzonderlijke spelers volkomen egoloos bijdroegen aan het geheel en toch op zijn tijd hun individuele bijdragen konden geven.
Ook een beetje humor ontbrak niet, het gebeurt je niet elke dag dat je een basklarinet eendengekwaak-achtige geluiden hoort maken. Los daarvan waren de thematieken pakkend, en het zich voortdurend ontwikkelende klankspel meeslepend. Daarbij ook een mooie rol voor al het subtiele percussiewerk, die echt ook als een instrument meespeelde en niet zozeer als ritmesectie.
Als je een indruk wilt hebben van de klank van het orgel zou je een keer naar The Fog van Kate Bush kunnen luisteren. Ik heb eigenlijk maar één punt van het kritiek: het was echt veeeeel te kort. Een uur Manifold was voorbij voor ik het wist.
Fotografie: Jostijn Ligtvoet
Coverfoto: Jostijn Ligtvoet