Productiehuis Silbersee brengt  klassieker Stimmung van componist Karlheinz Stockhausen op het November Music festival. Stimmung is bedoeld voor zes zangers. Het is het eerste deel in een cyclus van vier concerten die tot en met 2021 worden uitgevoerd.

Over Silbersee
Silbersee is niet zomaar een groep mensen die samen muziek maken. Het is daarentegen een productiecentrum voor onorthodox muziektheater.

Oprichter en artistiek directeur Romain Bischoff brengt theatermakers, componisten, schrijvers, dansers, acteurs en zo verder bij elkaar in allerlei genres. Romain is zowel zanger als dirigent die innovatie, onderzoek en het nemen van risico’s als wezenlijke eis ziet. Hij is er van overtuigd dat muziektheater en opera er  niet alleen zijn voor de ‘ insiders’ , maar een breed publiek moeten bereiken.
Samen met Bärbel Kühn stichtte Romain VocaalLab in 2002 met als doel om een kweekvijver te zijn voor jonge zangers. Dit ontwikkelde zich al snel tot een centrum voor vernieuwende theater en opera. Om dit te vieren werd in 2004 de naam in ‘Silbersee’ veranderd. ‘Stimmung 1’ die deze keer wordt uitgevoerd is het eerste deel in een cyclus van 4 concerten die tot en met 2021 gaan worden uitgevoerd.

Karlheinz Stockhausen ‘Stimmung’
In 1968 completeerde Karlheinz Stockhausen zijn compositie ‘Stimmung’. Dit stuk is bedoeld voor zes zangers, die in reine stemming de boventonen van een (voor het publiek niet hoorbare) Bes zingen. Reine stemming betekent dat de tonen van de toonladder waarin gezongen wordt exacte breuken zijn: 2/1 voor het octaaf, 3/2 voor de kwint, 4/3 voor de kwart, 5/4 voor de grote terts, en 6/5 voor de kleine terts.
Dit in tegenstelling tot de ons meer bekende gelijkzwevende stemming die je op piano’s (normaliter) terugvindt. De reine stemming komt overeen met de natuurlijke boventoonreeks van een akoestisch instrument en heeft daardoor een zeer heldere, parelende klank. Nadeel voor toets en snaarinstrumenten is dat als je iets wilt spelen en kunnen transponeren je tot enorme aantallen toetsen per octaaf komt wat (nagenoeg) onspeelbaar wordt.

Maar voor zeer goed geoefende zangers is het mogelijk dit zo uit te voeren. Het stuk ‘Stimmung’is onderverdeeld in 51 ‘secties’, en wordt gezongen door drie zangers en drie zangeressen. Elke zangeres voert acht keer een nieuwe sectie in en elke zanger doet dat negen keer. De samenklanken klinken tot degeen die de sectie inzette tevreden is dat de samenklank correct is gevormd. Bij dat zingen manipuleren alle zangers ook de boventonen van hun klank om volledige aansluiting te vinden bij de te ontwikkelen toonvorming.
In 29 secties worden ‘magische namen’geroepen, waarmee verder wordt geimproviseerd. Stockhausen geeft aan dat hij het stuk schreef nadat hij een maand in Mexico had rondgezworven en zo de mystieke stemming wilde vastlegggen die hij ervoer. Een zeer veeleisend stuk dus voor de zangers en ook voor het publiek.

De uitvoering
Nu exact vijftig jaar na het verschijnen van Stimmung durfde Silbersee de uitdaging aan te gaan. Gezeten rond een zeskantige tafel, in een verder donkere zaal, waar alleen een grote witte ballon hing, die als (veranderend) maanlicht werd beschenen, voerden de zangers het stuk uit. Gedurende meer dan een uur werd het publiek ondergedompeld in geluiden die dan weer aan chantende sjamanen deed denken, dan weer aan langzaam verstemmende synthesizers.
Het geluid kwam uit zes speakers die rondom het publiek waren opgesteld. Zodat qua geluid het net was alsof je je midden op de tafel bevond, een knap staaltje technische beheersing van het mengpaneel. Dit laatste gebeurde dan ook niet zomaar, de gewenste klankbeelden waren al veel eerder uitvoerig met de geluidstechnicus doorgenomen.
Ikzelf voelde me bij tijd en wijle wegdrijven in een stroom van bewustzijn. De muziek deed echt vreemde dingen met me, betoverend is wellicht het juiste woord.

Na het verdiende applaus, waarbij de uitvoerenden terecht ook de technici betrokken, werd de scene omgebouwd voor de uitvoering van twee kortere werken.

Anthony Fiumara ‘Graduales’

Anthony Fiumara schreef met ‘Graduales 1 & 2’ (2007) twee eigentijdse stukken voor de stem, deels gebruikmakend van canontechnieken uit de Renaissance, met name de Franco-Vlaamse school.
Deze twee stukken zijn geschreven als interlude tussen diverse delen van de Missa Prolationum van Johannes Ockeghem ((ca.1410-1497). De titel ‘Graduales’ slaat op de mineurschaal die gebruikt wordt.
Kabbelende akkoorden kwamen zuiver voorbij gesneld, waarbij er telkens een groot onderscheid was tussen de veelal laag aangezette tonen en de snerpend hoge sopraanklanken. Kleine belletjes werden gebruikt om de zang te begeleiden, waarbij een klein aantal belletjes werd ingezet om zoveel mogelijk verschillende combinaties te creëren.
Ook hier had het effect iets sacraals. De stukken werden tot in perfectie uitgevoerd, maar ik vraag me af of ze zonder de muzikale context wel helemaal goed tot hun recht kwamen.

Seung-Won Oh ‘Recollection for ChoHee’
En dan konden eindelijk de klankschalen gebruikt worden die er al lang hingen en iedereen nieuwsgierig maakten. De Koreaanse componiste Seung-Won Oh haar werk ‘Recollection for ChoHee’ (2006) werd uitgevoerd, geïnspireerd op poëzie van deze zestiende-eeuwse Koreaanse schrijfster.
Beginnend met een enkele lage mannenstem die in eerste instantie nog vaag Russisch-orthodox aandeed werd de Koreaanse karakteristiek van de muziek allengs duidelijk, Zeker toen ook de andere stemmen er in gingen mengen, en uiteindelijk de diverse bellen en klankschalen bespeeld werden. Het was een sterk staaltje van concentratie van de zes zangers om EN te zingen met allerlei moeilijke toonverbuigingen en klankkleur verschillen EN ook de diverse bellen en klankschalen te bespelen.

Het was met Silbersee weer een staaltje vocaal meesterschap en ik zou ook niet anders van hen verwachten.

Fotografie: Jan van den Bossche met dank aan Silbersee