Hawar Tawfiq

Bosch Requiem van componist Hawar Tawfiq

Een traditie maakt zich opnieuw waar in een troostrijk werk dat de dood in een nieuw perspectief plaatst

De jonge Iraaks-Nederlandse componist Hawar Tawfiq draagt zorg voor het Bosch Requiem 2021, een dodenmis dat sinds 2017 de opening betekent van het November Music festival. Kate Moore, Calliope Tsoupaki en Seung-Won Oh gingen hem voor. In 2020 ging November Music niet door vanwege de lockdown. De uitvoering van de hand van Hawar Tawfiq draagt de prachtige titel Requiem des Fleurs et des Nuages en is gemaakt voor bariton en symfonieorkest.

Hawar Tawfiq – Bosch Requiem
Hawar Tawfiq
Hawar Tawfiq

Vrijdag 5 november trapt traditiegetrouw het klassieke gedeelte van November Music weer met het Bosch Requiem af. Deze keer in het Jheronimus Bosch Art Center.
Hawar Tawfiq maakte vanuit zijn Koerdische afkomst en levenservaring een stuk dat de requiem traditie achter zich liet. Het beschouwt het leven in al zijn onverwachte verdrietige en soms mooie aspecten uitgevoerd als klassiek werk.

Dit maakt dat de klanken vertrouwd zijn, en toch maken ze een nieuw geheel met wendingen die je wel even overeind doen zitten. Dit komt vooral tot uiting in het originele slagwerk en de thematieken die elkaar beantwoorden, maar net geen volledige melodieën zijn. Daardoor neemt het stuk je mee in de emotie die op elk moment tot uiting komt. Misschien wel meegenomen in de wind, zoals de Koerdische dichter Bachtyar Ali wiens tekst gezongen wordt al zei over de dood: “die ons de gelegenheid geeft om bloem te zijn, om wolk te zijn, om water te zijn”.

Een troostrijk werk van Hawar Tawfiq , wat de dood in een nieuw perspectief weet te plaatsen, en daar is het dan ook een requiem voor.

Fiumara & Saariaho
Hawar Tawfiq
Anthony Fiumara

Maar we zijn niet zomaar bij dit stuk aangeland, want vanwege de lengte zitten er composities vooraf van Anthony Fiumara en Kaija Saariaho. Het stuk van Fiumara ontspint zich in alle rust en bevat niet veel melodie, maar schetst een zich ontwikkelend klankbeeld, wat je eigenlijk meer van ambient music en synthesizers zou verwachten. De philharmonie zuidnederland bewijst echter overtuigend dat een dergelijk werk ook met akoestische instrumenten prachtig kan worden uitgevoerd.

Saariaho heeft waarschijnlijk iets dergelijks in gedachten met haar stuk, maar het is het nèt niet. Er gebeurt te weinig om interessant te worden en er zit te weinig in aan zich ontwikkelende thematieken waaraan je als luisteraar nog enige houvast kan hebben.

Intermezzo

De twee blokken muziek worden gescheiden door een aandoenlijke film over muziekles in een basisschool. De kinderen mogen zich uitleven in het samen musiceren en krijgen gedurende een week begeleiding. In vogelvlucht wordt getoond hoe een enorme chaos in het begin zich ontwikkelt tot een muzikale verhaallijn met structuur. Het plezier op al die snoetjes over het samen iets tot stand brengen zal me nog lang bijblijven. En het onderschrijft het enorm grote en helaas zwaar onderschatte belang van dit soort lessen.

philharmonie zuidnederland
Hawar Tawfiq dankt philharmonie zuidnederland
Stimmung

Silbersee Stimmung van Stockhausen November Music

Zang voert de boventoon in vijftigjarige klassieker

Productiehuis Silbersee brengt  klassieker Stimmung van componist Karlheinz Stockhausen op het November Music festival. Stimmung is bedoeld voor zes zangers. Het is het eerste deel in een cyclus van vier concerten die tot en met 2021 worden uitgevoerd.

Over Silbersee
Silbersee is niet zomaar een groep mensen die samen muziek maken. Het is daarentegen een productiecentrum voor onorthodox muziektheater.

Oprichter en artistiek directeur Romain Bischoff brengt theatermakers, componisten, schrijvers, dansers, acteurs en zo verder bij elkaar in allerlei genres. Romain is zowel zanger als dirigent die innovatie, onderzoek en het nemen van risico’s als wezenlijke eis ziet. Hij is er van overtuigd dat muziektheater en opera er  niet alleen zijn voor de ‘ insiders’ , maar een breed publiek moeten bereiken.
Samen met Bärbel Kühn stichtte Romain VocaalLab in 2002 met als doel om een kweekvijver te zijn voor jonge zangers. Dit ontwikkelde zich al snel tot een centrum voor vernieuwende theater en opera. Om dit te vieren werd in 2004 de naam in ‘Silbersee’ veranderd. ‘Stimmung 1’ die deze keer wordt uitgevoerd is het eerste deel in een cyclus van 4 concerten die tot en met 2021 gaan worden uitgevoerd.

Silbersee Stimmung
Silbersee Stimmung – Jan van den Bossche

Karlheinz Stockhausen ‘Stimmung’
In 1968 completeerde Karlheinz Stockhausen zijn compositie ‘Stimmung’. Dit stuk is bedoeld voor zes zangers, die in reine stemming de boventonen van een (voor het publiek niet hoorbare) Bes zingen. Reine stemming betekent dat de tonen van de toonladder waarin gezongen wordt exacte breuken zijn: 2/1 voor het octaaf, 3/2 voor de kwint, 4/3 voor de kwart, 5/4 voor de grote terts, en 6/5 voor de kleine terts.
Dit in tegenstelling tot de ons meer bekende gelijkzwevende stemming die je op piano’s (normaliter) terugvindt. De reine stemming komt overeen met de natuurlijke boventoonreeks van een akoestisch instrument en heeft daardoor een zeer heldere, parelende klank. Nadeel voor toets en snaarinstrumenten is dat als je iets wilt spelen en kunnen transponeren je tot enorme aantallen toetsen per octaaf komt wat (nagenoeg) onspeelbaar wordt.

Silbersee Stimmung
Silbersee Stimmung – Jan van den Bossche

Maar voor zeer goed geoefende zangers is het mogelijk dit zo uit te voeren. Het stuk ‘Stimmung’is onderverdeeld in 51 ‘secties’, en wordt gezongen door drie zangers en drie zangeressen. Elke zangeres voert acht keer een nieuwe sectie in en elke zanger doet dat negen keer. De samenklanken klinken tot degeen die de sectie inzette tevreden is dat de samenklank correct is gevormd. Bij dat zingen manipuleren alle zangers ook de boventonen van hun klank om volledige aansluiting te vinden bij de te ontwikkelen toonvorming.
In 29 secties worden ‘magische namen’geroepen, waarmee verder wordt geimproviseerd. Stockhausen geeft aan dat hij het stuk schreef nadat hij een maand in Mexico had rondgezworven en zo de mystieke stemming wilde vastlegggen die hij ervoer. Een zeer veeleisend stuk dus voor de zangers en ook voor het publiek.

Silbersee Stimmung
Stimmung – Jan van den Bossche

De uitvoering
Nu exact vijftig jaar na het verschijnen van Stimmung durfde Silbersee de uitdaging aan te gaan. Gezeten rond een zeskantige tafel, in een verder donkere zaal, waar alleen een grote witte ballon hing, die als (veranderend) maanlicht werd beschenen, voerden de zangers het stuk uit. Gedurende meer dan een uur werd het publiek ondergedompeld in geluiden die dan weer aan chantende sjamanen deed denken, dan weer aan langzaam verstemmende synthesizers.
Het geluid kwam uit zes speakers die rondom het publiek waren opgesteld. Zodat qua geluid het net was alsof je je midden op de tafel bevond, een knap staaltje technische beheersing van het mengpaneel. Dit laatste gebeurde dan ook niet zomaar, de gewenste klankbeelden waren al veel eerder uitvoerig met de geluidstechnicus doorgenomen.
Ikzelf voelde me bij tijd en wijle wegdrijven in een stroom van bewustzijn. De muziek deed echt vreemde dingen met me, betoverend is wellicht het juiste woord.

Na het verdiende applaus, waarbij de uitvoerenden terecht ook de technici betrokken, werd de scene omgebouwd voor de uitvoering van twee kortere werken.

Anthony Fiumara ‘Graduales’

Stimmung
Silbersee zingt Graduales

Anthony Fiumara schreef met ‘Graduales 1 & 2’ (2007) twee eigentijdse stukken voor de stem, deels gebruikmakend van canontechnieken uit de Renaissance, met name de Franco-Vlaamse school.
Deze twee stukken zijn geschreven als interlude tussen diverse delen van de Missa Prolationum van Johannes Ockeghem ((ca.1410-1497). De titel ‘Graduales’ slaat op de mineurschaal die gebruikt wordt.
Kabbelende akkoorden kwamen zuiver voorbij gesneld, waarbij er telkens een groot onderscheid was tussen de veelal laag aangezette tonen en de snerpend hoge sopraanklanken. Kleine belletjes werden gebruikt om de zang te begeleiden, waarbij een klein aantal belletjes werd ingezet om zoveel mogelijk verschillende combinaties te creëren.
Ook hier had het effect iets sacraals. De stukken werden tot in perfectie uitgevoerd, maar ik vraag me af of ze zonder de muzikale context wel helemaal goed tot hun recht kwamen.

Silbersee Stimmung
Stimmung – Jan van den Bossche

Seung-Won Oh ‘Recollection for ChoHee’
En dan konden eindelijk de klankschalen gebruikt worden die er al lang hingen en iedereen nieuwsgierig maakten. De Koreaanse componiste Seung-Won Oh haar werk ‘Recollection for ChoHee’ (2006) werd uitgevoerd, geïnspireerd op poëzie van deze zestiende-eeuwse Koreaanse schrijfster.
Beginnend met een enkele lage mannenstem die in eerste instantie nog vaag Russisch-orthodox aandeed werd de Koreaanse karakteristiek van de muziek allengs duidelijk, Zeker toen ook de andere stemmen er in gingen mengen, en uiteindelijk de diverse bellen en klankschalen bespeeld werden. Het was een sterk staaltje van concentratie van de zes zangers om EN te zingen met allerlei moeilijke toonverbuigingen en klankkleur verschillen EN ook de diverse bellen en klankschalen te bespelen.

Het was met Silbersee weer een staaltje vocaal meesterschap en ik zou ook niet anders van hen verwachten.


Fotografie: Jan van den Bossche met dank aan Silbersee