De jonge Iraaks-Nederlandse componist Hawar Tawfiq draagt zorg voor het Bosch Requiem 2021, een dodenmis dat sinds 2017 de opening betekent van het November Music festival. Kate Moore, Calliope Tsoupaki en Seung-Won Oh gingen hem voor. In 2020 ging November Music niet door vanwege de lockdown. De uitvoering van de hand van Hawar Tawfiq draagt de prachtige titel Requiem des Fleurs et des Nuages en is gemaakt voor bariton en symfonieorkest.
Hawar Tawfiq – Bosch Requiem
Hawar Tawfiq
Vrijdag 5 november trapt traditiegetrouw het klassieke gedeelte van November Music weer met het Bosch Requiem af. Deze keer in het Jheronimus Bosch Art Center.
Hawar Tawfiq maakte vanuit zijn Koerdische afkomst en levenservaring een stuk dat de requiem traditie achter zich liet. Het beschouwt het leven in al zijn onverwachte verdrietige en soms mooie aspecten uitgevoerd als klassiek werk.
Dit maakt dat de klanken vertrouwd zijn, en toch maken ze een nieuw geheel met wendingen die je wel even overeind doen zitten. Dit komt vooral tot uiting in het originele slagwerk en de thematieken die elkaar beantwoorden, maar net geen volledige melodieën zijn. Daardoor neemt het stuk je mee in de emotie die op elk moment tot uiting komt. Misschien wel meegenomen in de wind, zoals de Koerdische dichter Bachtyar Ali wiens tekst gezongen wordt al zei over de dood: “die ons de gelegenheid geeft om bloem te zijn, om wolk te zijn, om water te zijn”.
Een troostrijk werk van Hawar Tawfiq , wat de dood in een nieuw perspectief weet te plaatsen, en daar is het dan ook een requiem voor.
Fiumara & Saariaho
Anthony Fiumara
Maar we zijn niet zomaar bij dit stuk aangeland, want vanwege de lengte zitten er composities vooraf van Anthony Fiumara en Kaija Saariaho. Het stuk van Fiumara ontspint zich in alle rust en bevat niet veel melodie, maar schetst een zich ontwikkelend klankbeeld, wat je eigenlijk meer van ambient music en synthesizers zou verwachten. De philharmonie zuidnederland bewijst echter overtuigend dat een dergelijk werk ook met akoestische instrumenten prachtig kan worden uitgevoerd.
Saariaho heeft waarschijnlijk iets dergelijks in gedachten met haar stuk, maar het is het nèt niet. Er gebeurt te weinig om interessant te worden en er zit te weinig in aan zich ontwikkelende thematieken waaraan je als luisteraar nog enige houvast kan hebben.
Intermezzo
De twee blokken muziek worden gescheiden door een aandoenlijke film over muziekles in een basisschool. De kinderen mogen zich uitleven in het samen musiceren en krijgen gedurende een week begeleiding. In vogelvlucht wordt getoond hoe een enorme chaos in het begin zich ontwikkelt tot een muzikale verhaallijn met structuur. Het plezier op al die snoetjes over het samen iets tot stand brengen zal me nog lang bijblijven. En het onderschrijft het enorm grote en helaas zwaar onderschatte belang van dit soort lessen.
In de tweede editie van Studio4 van het concertseizoen 2021/2022 geven het duo Poulson Sq. en Kypski hun muzikale visie af op de hedendaagse elektronische muziek, de wereld van synthesizers, modules, tapedecks en beats.
Bij binnenkomst valt je oog onmiddellijk op hun apparaten die mooi opgesteld staan op het sfeervol aangeklede podium van de Toonzaal. En zoals altijd in deze voormalige synagoge hangt er een enigszins sacrale sfeer waarin het gekleurde licht een groot aandeel heeft.
Poulson Sq.
Poulson Sq.
Poulson Sq. is een duo met Anthony Fiumara – die in 2018 Graduates 1&2 schreef voor November Music – en Mathijs Leeuwis. Fiumara speelt op een Buchla heruitgave van de beroemde Easel met een geïntegreerde toetsenbord en Leeuwis draait geconcentreerd aan de knoppen om opgenomen ambient sounds in een loop machine los te laten in de Toonzaal. Hij zorgt voor het ‘ritmische’ deel van deze set die zo’n drie kwartier duurt. Het analoge deel van dit stuk komt ook voor zijn rekening als hij aan de prachtige steelgitaar gaat zitten.
Mathijs Leeuwis & Anthony Fiumara
Het stuk ontwikkelt zich traag in toon en tempo, kenmerkend voor ambient en is vol geluiden en getinkel die het akoestisch analoge dicht, heel dicht benaderen. Melancholie en onheilspellende vergezichten voeren een strijd om de boventoon. De ijle hoge tonen, een constant monotoon ritme en de lage bassen doen sterk denken aan het album Low van David Bowie uit zijn Berlijnse periode die hij deelde met Brian Eno, peetvader van de ambient.
Het was toen een Berlijn die nog verdeeld werd door de Muur, een wereld van de Koude Oorlog en permanente nucleaire dreiging. Poulson Sq.’s nieuwste single Kosmic Headroom illustreert die associatie met het Bowie album uit 1977. De set eindigt met lage tonen, traag afnemend in volume. Een korte stilte volgt en het publiek dat nog wat nadroomt, applaudisseert enthousiast.
Kypski
Kypski
Kypski, dat is heel andere koek, zo zal blijken. In zijn voorwoord vertelt gastheer Rikkert Brok dat hij nog kan herinneren dat Kypski 15 jaar geleden ook heeft opgetreden in de Toonzaal. Rikkert is erg benieuwd hoe hij zich als muzikant/dj heeft ontwikkeld.
euroracks, modules en draaitafel
In deze tweede set gebruikt hij twee Euroracks ingeplugd met allerlei modules en daartussen een draaitafel. Eens een dj altijd een dj. Ook Kypski begint rustig en harmonieus, ambient. Alleen zet hij lage tonen harder en feller in, knallende en korte beats zonder fade-out. De draaitafel gebruikt hij om zijn synths aan te sturen, hij scratcht als het ware met de modules.
Het duurt toch nog een tijdje alvorens harmonie en ambient worden verlaten en verruild voor beats en drum-‘n-bass. Dan is er ook geen redden meer aan.
De energie schiet in een hockeystick curve omhoog en hier en daar beginnen hoofden mee te bewegen op de beat. De beat die hij op de meest onverwachte momenten stopzet. De stilte die ontstaat is dan ook compleet. Erg sterk. Kypski laat in zijn set duidelijk zien welke weg hij wil in gaan. Het is de weg die de elektronische muziek de beste kansen biedt.
Stuidio4 is een maandelijkse concertserie voor elektronische en electro-akoestische muziek verbonden aan de Willem Twee studios.
De Fontys opleiding ‘Academy of Music and Performing Arts’ in Tilburg geeft studenten klassieke muziek compositie de mogelijkheid om kennis te maken met elektronische muziek.
Zij doen dit in samenwerking met de Willem Twee Toonzaal in Den Bosch, waar een uitgebreide verzameling synthesizers en aanverwanten staat (en begeleiding kan je krijgen in de Willem Twee studio’s.
presentatie elektronica studenten
Opleiding elektronische muziek
Dit is kenmerkend voor een nieuwe trend in klassieke muziek; Waar ‘klassiek’ en ‘elektronisch’ voorheen duidelijk gescheiden waren ontstaat er nu belangstelling om elementen uit die twee werelden te combineren. In het kader van deze opleiding konden vijf studenten (eerste en tweedejaars) een gerichte cursus volgen onder begeleiding van de Toonzaal. En deze avond konden zij hun werk presenteren aan hun docenten (Kees vd Bergh en Anthony Fiumara) en andere belangstellenden. Dit gebeurde door hun composities, die ze vooraf hadden opgenomen en bewerkt, af te spelen over twee speakers.
Toonzaal
Het blijft in deze tijden een vreemd gevoel om een concertzaal binnen te stappen, maar de gemoedelijke hartelijkheid die er altijd in de Toonzaal heerst, maakte het makkelijk om daaroverheen te komen. De iets andere opstelling wegens corona verstoorde dat niet.
Enrico Ferri, Rivers
Enrico Ferri
Na een korte en humoristische inleiding door Hans Kulk was het de beurt aan Enrico Ferri om zijn stuk ‘Rivers’ te laten horen.
Voor hem is de relatie tussen poëzie en muziek belangrijk, en hij probeerde de verbondenheid tussen onderdelen van de natuur en onze emoties uit te drukken.
Inzettend met een ambience van voorbijglijdende geluiden creëerde hij een spel van gestreken glas-achtige geluiden en voorbijrazende gestreken ijzer geluiden, waarop de dichter zijn gedicht (in het Italiaans) voorlas.
De glas-achtige geluiden transformeerden naar zware geslagen staven, en er was een voortdurende beweging in de muziek die de stem in zich op bleef nemen.
Een erg mooi stuk om naar te luisteren en een welverdiend applaus volgde.
Kiete vd Laan, Rituals for Electronics
Kiete vd Laan
Als enige Nederlandse studente bracht Kiete deze Rituals ten gehore. Op een bijna tanpura-achtige drone bracht ze diverse percussie en rainstick geïnspireerde geluiden tot leven. Hierin zat niet een heel duidelijk ritme, maar omdat het geheel over langere tijd geloopt werd was het ook niet geheel zonder. Verder wist ze dit te combineren met bijna dierlijke kreten die tot een mooi organisch geheel waren samengevoegd. Mooi was het gebruik van bewerkte akoestische instrumenten (accordeon) die daardoor heel anders gingen klinken dan we gewend zijn.
Verder had ze diverse geluiden die met de apparatuur van de Toonzaal waren opgewekt samengevoegd tot een nieuwe layer van geluiden, bijgenaamd ‘ Angel choir’.
Ook hier een stevig applaus, het was een stuk dat je ook echt wel meevoerde de groene jungle in.
Amin Ebrahimi, Seven rainy cities
Amin Ebrahimi
Het stuk zette in met allerlei glas achtige percussie geluidjes die in een ritme alsof de wind er doorheen blies klonken. Dit werd begeleid door ruis achtige klanken, en galmende stemmen.
Rustig begonnen evolueerde het werk naar steeds meer opwinding. Om uiteindelijk weer weg te sterven. Of nee wacht, plots kwam het geluid weer op.
En zo was het net of je door de hoofdstukken van een boek heen bladerde, met telkens een kleine variatie op de thematiek. Zoals Amin aangaf was hij overweldigd door alle klanken die de studio kon opwekken en was het zijn belangrijkste visie om net als in een beeld, het overtollige weg te hakken.
Applaus? Natuurlijk was er applaus.
An’an Liu, Water
Wegens corona moest An’an in China blijven, maar toch heeft ze zoveel mogelijk van de cursus on-line gevolgd. Thuis heeft ze software gebruikt om een stuk te maken waarin ze water uitbeeldt.
Zoals water allerlei kanten uitvloeit zo vloeien de fluit geluiden en bijna orgel klanken met ruis alle kanten uit in haar aantrekkelijke stuk. Daarbij begon ze met geïnverteerde klanken die als het ware een raadsel vormden totdat de niet geïnverteerde klanken klonken en de langzaam groeiende verbazing oplosten. Ook weer een origineel stuk waarvan ik hoop dat ze op afstand het applaus kon horen.
Vlad Chlek, the isolator
Vlad Chlek
Het was Vlad’s bedoeling om uit te beelden hoe iemand middels een geluidsisolator helemaal in zijn eigen wereld kan opgaan. Onder begeleiding van video beelden met een Russisch gedicht liet hij een steeds wisselend klankbeeld met vogelgefluit horen en bewerkte stemmen. Op een goed moment werd alles behoorlijk mechanisch en klonken er toch wat angstaanjagende geluiden.
Ook hier verdiend applaus.
Impressie
Na nog enkele belangstellende vragen en positieve kritiek uit de zaal werd het officiele gedeelte van de avond afgesloten, en wegens corona ontbrak de traditionele gezellige nazit.
Zelf was ik behoorlijk onder de indruk van wat deze studenten na een korte tijd in de studio al konden. Hoewel het compositiegewijs nog niet helemaal boven alle kritiek verheven was, was het bij allemaal een zeer aangename en meeslepende geluidservaring. Ik hoop dan ook van harte dat deze componisten verder groeien in dit genre.
Foto’s: Erwin Engelsma, en ‘uitgelicht’ foto: Anthony Fiumara
Productiehuis Silbersee brengt klassieker Stimmung van componist Karlheinz Stockhausen op het November Music festival. Stimmung is bedoeld voor zes zangers. Het is het eerste deel in een cyclus van vier concerten die tot en met 2021 worden uitgevoerd.
Over Silbersee Silbersee is niet zomaar een groep mensen die samen muziek maken. Het is daarentegen een productiecentrum voor onorthodox muziektheater.
Oprichter en artistiek directeur Romain Bischoff brengt theatermakers, componisten, schrijvers, dansers, acteurs en zo verder bij elkaar in allerlei genres. Romain is zowel zanger als dirigent die innovatie, onderzoek en het nemen van risico’s als wezenlijke eis ziet. Hij is er van overtuigd dat muziektheater en opera er niet alleen zijn voor de ‘ insiders’ , maar een breed publiek moeten bereiken.
Samen met Bärbel Kühn stichtte Romain VocaalLab in 2002 met als doel om een kweekvijver te zijn voor jonge zangers. Dit ontwikkelde zich al snel tot een centrum voor vernieuwende theater en opera. Om dit te vieren werd in 2004 de naam in ‘Silbersee’ veranderd. ‘Stimmung 1’ die deze keer wordt uitgevoerd is het eerste deel in een cyclus van 4 concerten die tot en met 2021 gaan worden uitgevoerd.
Silbersee Stimmung – Jan van den Bossche
Karlheinz Stockhausen ‘Stimmung’
In 1968 completeerde Karlheinz Stockhausen zijn compositie ‘Stimmung’. Dit stuk is bedoeld voor zes zangers, die in reine stemming de boventonen van een (voor het publiek niet hoorbare) Bes zingen. Reine stemming betekent dat de tonen van de toonladder waarin gezongen wordt exacte breuken zijn: 2/1 voor het octaaf, 3/2 voor de kwint, 4/3 voor de kwart, 5/4 voor de grote terts, en 6/5 voor de kleine terts.
Dit in tegenstelling tot de ons meer bekende gelijkzwevende stemming die je op piano’s (normaliter) terugvindt. De reine stemming komt overeen met de natuurlijke boventoonreeks van een akoestisch instrument en heeft daardoor een zeer heldere, parelende klank. Nadeel voor toets en snaarinstrumenten is dat als je iets wilt spelen en kunnen transponeren je tot enorme aantallen toetsen per octaaf komt wat (nagenoeg) onspeelbaar wordt.
Silbersee Stimmung – Jan van den Bossche
Maar voor zeer goed geoefende zangers is het mogelijk dit zo uit te voeren. Het stuk ‘Stimmung’is onderverdeeld in 51 ‘secties’, en wordt gezongen door drie zangers en drie zangeressen. Elke zangeres voert acht keer een nieuwe sectie in en elke zanger doet dat negen keer. De samenklanken klinken tot degeen die de sectie inzette tevreden is dat de samenklank correct is gevormd. Bij dat zingen manipuleren alle zangers ook de boventonen van hun klank om volledige aansluiting te vinden bij de te ontwikkelen toonvorming.
In 29 secties worden ‘magische namen’geroepen, waarmee verder wordt geimproviseerd. Stockhausen geeft aan dat hij het stuk schreef nadat hij een maand in Mexico had rondgezworven en zo de mystieke stemming wilde vastlegggen die hij ervoer. Een zeer veeleisend stuk dus voor de zangers en ook voor het publiek.
Stimmung – Jan van den Bossche
De uitvoering
Nu exact vijftig jaar na het verschijnen van Stimmung durfde Silbersee de uitdaging aan te gaan. Gezeten rond een zeskantige tafel, in een verder donkere zaal, waar alleen een grote witte ballon hing, die als (veranderend) maanlicht werd beschenen, voerden de zangers het stuk uit. Gedurende meer dan een uur werd het publiek ondergedompeld in geluiden die dan weer aan chantende sjamanen deed denken, dan weer aan langzaam verstemmende synthesizers.
Het geluid kwam uit zes speakers die rondom het publiek waren opgesteld. Zodat qua geluid het net was alsof je je midden op de tafel bevond, een knap staaltje technische beheersing van het mengpaneel. Dit laatste gebeurde dan ook niet zomaar, de gewenste klankbeelden waren al veel eerder uitvoerig met de geluidstechnicus doorgenomen.
Ikzelf voelde me bij tijd en wijle wegdrijven in een stroom van bewustzijn. De muziek deed echt vreemde dingen met me, betoverend is wellicht het juiste woord.
Na het verdiende applaus, waarbij de uitvoerenden terecht ook de technici betrokken, werd de scene omgebouwd voor de uitvoering van twee kortere werken.
Anthony Fiumara ‘Graduales’
Silbersee zingt Graduales
Anthony Fiumara schreef met ‘Graduales 1 & 2’ (2007) twee eigentijdse stukken voor de stem, deels gebruikmakend van canontechnieken uit de Renaissance, met name de Franco-Vlaamse school.
Deze twee stukken zijn geschreven als interlude tussen diverse delen van de Missa Prolationum van Johannes Ockeghem ((ca.1410-1497). De titel ‘Graduales’ slaat op de mineurschaal die gebruikt wordt.
Kabbelende akkoorden kwamen zuiver voorbij gesneld, waarbij er telkens een groot onderscheid was tussen de veelal laag aangezette tonen en de snerpend hoge sopraanklanken. Kleine belletjes werden gebruikt om de zang te begeleiden, waarbij een klein aantal belletjes werd ingezet om zoveel mogelijk verschillende combinaties te creëren.
Ook hier had het effect iets sacraals. De stukken werden tot in perfectie uitgevoerd, maar ik vraag me af of ze zonder de muzikale context wel helemaal goed tot hun recht kwamen.
Stimmung – Jan van den Bossche
Seung-Won Oh ‘Recollection for ChoHee’ En dan konden eindelijk de klankschalen gebruikt worden die er al lang hingen en iedereen nieuwsgierig maakten. De Koreaanse componiste Seung-Won Oh haar werk ‘Recollection for ChoHee’ (2006) werd uitgevoerd, geïnspireerd op poëzie van deze zestiende-eeuwse Koreaanse schrijfster.
Beginnend met een enkele lage mannenstem die in eerste instantie nog vaag Russisch-orthodox aandeed werd de Koreaanse karakteristiek van de muziek allengs duidelijk, Zeker toen ook de andere stemmen er in gingen mengen, en uiteindelijk de diverse bellen en klankschalen bespeeld werden. Het was een sterk staaltje van concentratie van de zes zangers om EN te zingen met allerlei moeilijke toonverbuigingen en klankkleur verschillen EN ook de diverse bellen en klankschalen te bespelen.
Het was met Silbersee weer een staaltje vocaal meesterschap en ik zou ook niet anders van hen verwachten.
Fotografie: Jan van den Bossche met dank aan Silbersee
