De componist der Nederlanden Anne-Maartje Lemereis gaf een workshop componeren. Naast de vele concerten die November Music organiseert, is er ook de insteek om het publiek op een andere manier – wat actiever – te betrekken bij het muzikale proces.
Anne-Maartje Lemereis
Ik vond het een mooie gelegenheid om haar manier van werken te leren kennen. Maar ik was ook sceptisch. Het doel was om met een hele groep mensen in ongeveer één uur gezamenlijk een muziekstuk te componeren. En het leek me sterk dat DAT mogelijk was.
Anne-Maartje Lemereis
Dus zat ik zaterdagmiddag in de Verkadefabriek Studio. Waar een harp en een cello op het podium stonden, en natuurlijk een vleugel. Er kwam nog een klein twintigtal andere mensen binnengelopen en precies op tijd nam Anne-Maartje Lemereis het woord.
Binnen de kortste keren hadden we geleerd dat je eerste taak als componist is om goed naar de te gebruiken instrumenten te luisteren en je af te vragen wat je er wel en niet mee kan doen. Kwam voorbij dat zowel Bach als Schostakovich hun eigen naam gebruikten om muzikale thema’s te maken (Bach het thema B-A-C-H waarbij de Duitse namen voor de noten een B zijn voor wat wij Bes noemen en hun H onze B, en Schostakovich de noten D-Es-C-H op de beginletters van zijn naam).
En leerden we dat Mozart een soort toevalsgenerator gebruikte om melodie-ideeën te maken. Anne-Maartje leerde ons ook meteen dat vrijwel iedereen kan componeren, maar dat lang niet iedereen ook een betaalde componist kan zijn. En dus mocht iedereen in het publiek een letter uit de eigen naam kiezen en die opnoemen.
iedereen kan componeren
Anne-Maartje Lemereis hield direct in software bij welke noten geroepen werden en hup: Daar stond een melodie op het grote scherm. Gezamenlijk luisterden we naar hoe dat klonk. Min of meer bij toeval had het een mooie atmosfeer, zoiets als een prieeltje met gekleurde glazen in de zonneschijn, en zat er een vraag antwoord spel in verstopt.
Toen kwam het echt creatieve werk, welk instrument kon wat spelen, zijn er onverwachte dingen die je met de noten kan doen. Wat voor een akkoorden komen er om heen. Hoe ga je om met de dynamiek. In een vriendschappelijke atmosfeer spuiden mensen ideeën, werden het met elkaar eens, en wonder boven wonder stond er na een uur een mooi stuk muziek op het scherm.
Nu de titel nog, waar van de suggesties het ‘Lettergebak’ het won, met als ondertitel ‘na de avondklok’ hetgeen de stemming van de muziek mooi weergaf. Al stoeiend met de ideeën was er een mooi stuk in elkaar gezet, en hadden we heel wat compositie principes opgepikt.
Erg leuk en een mooie manier om met mensen op een verbindende manier samen te werken.
Met dit concert van Emine Bostanci heeft November Music een prachtig grensverleggende compositie in huis gehaald. Traditionele instrumenten zoals de Kamanche en Erhu en de Kretenzische Lyra mengen zich met de klanken van de hyperTheremin.
Emine Bostanci
Emine Bostanci & gezelschap
Als je van een paar instrumenten nooit gehoord hebt is dat niet vreemd, de Kretenzische Lyra is pas herontdekt, en er zijn wereldwijd maar een 20 tal professionele bespelers van dit snaarinstrument. De hyperTheremin is een contactloze sensor die de positie en oriëntatie van twee handen in de ruimte kan volgen, waarbij ook de snelheid van bewegen een rol speelt, vier dimensionaal dus.
Via software gebaseerde samples en synthesizers kan je dan een zee van interessante geluiden opwekken, bijna dansend bespeeld. De snaarinstrumenten brengen diverse klankkleuren voort, van bijna fluit-achtig, tot geruis van de wind, tot nasale galmende tonen vol verlangen. Doe er dan een keur aan percussie bij en zang. Zet dit alles bij elkaar en je hebt een krachtige fusie motor om muziek mee te maken. Maar wat doe je met zo’n apparaat?
Hier komt de componiste en snaarinstrumentspeelster Emine Bosanci uit de verf. Ze is een van de weinigen die de Lyra professioneel bespelen. Gebaseerd op de omgeving waarin ze is opgegroeid in een traditie waar ze zelf niet echt meer in gelooft, maar die haar ook niet loslaat creëert ze een parallelle wereld in muziek. Haar ingegeven toen ze op een reis aan een sinaasappel rook.
HyperTheremin Jan-Bas Bollen
De HyperTheremin is ontwikkeld door de Nederlandse componist en performer Jan-Bas Bollen. Het instrument is gebaseerd op de principes van de klassieke theremin, maar maakt gebruik van geavanceerdere sensor-technologie en software om een breder scala aan expressieve mogelijkheden te bieden.
Na het stemmen begint het stuk met felle slagen op trommels, in een moeilijk te volgen maar meeslepend en altijd gecontroleerd ritme. Diverse klanken mengen zich in het geheel, belletjes rinkelen. Je wordt meegenomen in een warm bad aan klanken, verstillend, dan weer opzwepend.
Als er een korte stilte valt, klinkt een aarzelend applaus, eigenlijk niet de bedoeling op dit moment. Maar ja, enthousiasme laat zich niet remmen. Vanaf dan volgen contemplatieve momenten en uitzinnige uitspattingen elkaar op in een ritme dat telkens de aandacht vasthoudt. De zang doet soms in de verte denken aan Dead Can Dance, en is dan weer volkomen oosters traditioneel, om dan weer richting jazz te verschuiven.
finale
Klankkleuren en solo’s wisselen elkaar af in een grote verscheidenheid aan melodielijnen en klankkleuren. Zonder dirigent zijn de 8 muzikanten uitstekend op elkaar ingespeeld, de momenten van op elkaar reageren wisselen elkaar in rap tempo af en iedereen blijft bij de steeds wisselende stemmingen aanwezig.
Het uur is te snel voorbij als het geheel in een soort openbaring aan geluid uiteenspat. Een parallelle realiteit is voorbij geschoven en weer opgelost. Na het applaus verzamelt een grote groep mensen zich om de hyperTheremin om te zien hoe dat werkt.
Vrijdag de 19de mocht ik bij deze avond van drone muziek onder de naam Solaris in de Toonzaal zijn waar drie ensembles – Ninth Wave, Drone Assembly en Autarkh Collective – optraden.
Solaris drone event
Drone muziek is een minimalistisch muziekgenre dat draait om langdurige, aanhoudende klanken (drones) met enkel subtiele veranderingen in klankbeeld. Het kenmerkende element is een continu klinkende noot, toon of akkoord dat als basis dient voor het stuk, wat een meditatieve en sfeervolle luisterervaring creëert.
Dit genre vindt zijn oorsprong in traditionele muziekstijlen, maar werd in de 20ste eeuw gepopulariseerd door minimalistische en experimentele componisten. En natuurlijk speelt tegenwoordig elektronica daar een grote rol in. Dus wat is dan beter dan De Toonzaal muziekstudio om langzaam ontwikkelende klanken op te wekken. Zeker als je dan als onderwerp de planeten pakt die majesteitelijk door het universum dansen om de zon, het Solaris drone event.
Als eerste ging Jacqueline Hamelink van Sounding Bodies samen met Arthur Kok deze uitdaging aan met de productie Ninth Wave. Sounding Bodies wil verbinding maken via de schoonheid van de muziek en de kracht van de performance en daarin ook maatschappelijk bijdragen. Beginnend met de lage sonore klanken met veranderende boventoonstructuur die zo goed op te wekken zijn in de studio speelde ze op cello klanken hier doorheen, een klankbeeld dat verrijkt werd door een gitaar als modulatiebron te gebruiken.
Samen met de projectie op de achtergrond van wat er in de studio live gebeurde een meeslepend bad van geluid om je in onder te dompelen, waarbij de soms enigszins aan walviszang denkende klanken je nog verder mee namen de diepte in. Omlaag getransponeerde zang voegde aan de energie toe. Een technisch hoogstandje om dat zo aan te pakken. En eentje die de geest langzaam tot rust bracht
Drone Assembly
Na een changement was het de beurt aan Drone Assembly uit Tilburg. Die voor deze avond niet alleen gebruik maakten van de klanken uit de elektronische muziekstudio, maar ook van het orgel dat De Toonzaal rijk is. Voortdurend langzaam wisselende klankbeelden dreven voorbij en trokken je langzaam maar zeker langs de statige planeten. Ook hier viel de creativiteit op van de samenwerking tussen elektronica en traditionele klanken.
Autarkh Collective
Authark Collective
Misschien nam dit collectief van elektrische gitaren en elektronica uit Tilburg je wel het diepst mee in de kou van de buitenplaneten. Vervormde klanken met onderliggende ritmiek namen je mee de naar koude stormen, oplaaiende ijsvulkanen. Dit deed echt iets met mijn bewustzijn. Een soort van high worden. Muziek om echt volledig in meegesleept te worden.
De zaal zat opvallend vol met belangstellenden wat heel fijn is. En voor iedereen die het aandurfde om weer eens iets anders mee te maken een verruimende ervaring. De blijk van waardering voor het event Solaris was met het uitbundige applaus na afloop van elk gedeelte duidelijk aanwezig. En terecht voor de mensen die hier zoveel tijd energie en aandacht in hebben gestopt, maar vooral in de ‘viering’ van het artistieke grenzen verleggen.
Solaris verwijst onder meer naar een roman van de Poolse schrijver Stanislaw Lem en een sciencefictionfilm van de beroemde Russische regisseur Andrei Tarkovsky.
Ghalia Benali probeert de Arabische klankwereld met de Europese probeert te verbinden. Dat ze een voorstelling aan de legendarische zangeres Oum Khaltoum wil opdragen is dan ook niet verwonderlijk.
Oum Khaltoum
In een ver verleden heb ik zowel in Tunesië als Egypte gewerkt en daar heel wat concerten bezocht. Een aandenken aan de grote zangeres Oum Khaltoum bijwonen leek me dan ook een mooie ervaring te zijn. Zij is alweer een halve eeuw geleden overleden, maar haar nagedachtenis leeft nog steeds in de Arabische wereld vanwege de enorme hoeveelheid aansprekende muziek die zij heeft gezongen. Bij haar begrafenis in 1975 waren ongeveer vier miljoen mensen aanwezig. Wat wel iets zegt over haar populariteit.
Ghalia Benali
Ghalia Benali
Ghalia Benali is in Brussel geboren, maar ging als kind mee met haar Tunesische ouders naar Tunesië waar ze opgroeide. Haar belangstelling voor muziek bleek al vroeg. En ook hing er een foto van Oum op haar kamer, waarvan ze altijd dacht dat dat haar oma was.
Naast een studie exacte vakken heeft ze ook dans gestudeerd in India waar ze in contact kwam met muziek en werken van Inayat Khan. Zij heeft al een lange carrière achter de rug waarbij ze de Arabische klankwereld met de Europese probeert te verbinden. Dat ze een voorstelling aan Oum wilde opdragen is dan ook niet verwonderlijk.
Bij binnenkomst was er een klein (jammer genoeg) doch trouw publiek aanwezig dat veel van de klassieke Arabische werken kende. Ghalia trad op met de Ud speler Moufadhel Adhoum en de Belgische contra bassist Vincent Noiret. Haar presentatie was erg sympathiek. Ze probeerde van elk stuk dat werd uitgevoerd te vertellen hoe ze er bij kwam dat te spelen en wat het voor haar persoonlijk betekende.
Los van werken van Oum Khaltoum deed ze werken van Inayat Khan als een soort eerbetoon aan de spirituele kant van Oum. Waarbij haar dansopleiding in India zich duidelijk deed gelden in de danspassen en gebaren die ze maakte. Ze schuwde de interactie met het publiek ook bepaald niet door te vragen wat sommige mensen graag zouden horen. Waarop er diverse antwoorden vanuit het publiek werden geroepen.
mix Arabische toonladder en jazz
Moufadhel bracht met zijn heldere en mooi ritmisch gedefinieerde Ud spel een duidelijke lijn aan in de ritmiek die uit allerlei onregelmatige maatsoorten bestaat. Voor Europees geschoolde oren klinkt de Arabische toonladder vreemd omdat er sprake is van microtonaliteit. Vincent heeft een jazz achtergrond wat de muziek ook ietwat Europeser deed klinken dan een zuivere interpretatie van Arabische muziek. Niettemin ging dat goed samen.
Ghalia heeft een mooi gedefinieerde stem met een groot bereik en zong met mooie emotionele intentie. En zoals enkele Irakese bezoekers me in een nagesprek verzekerden was het heel goed uitgevoerd als eerbetoon aan Oum omdat ze dezelfde intentie wist over te brengen.
Hoewel het zeker een mooi optreden was vond ik de bezetting wat dun om de gehele intentie van deze muziek over te brengen, een viool zou al veel hebben kunnen schelen. Nu kwam de muziek zo af en toe ritmisch op gang maar miste het hier en daar net die diepgang die je wel bij Oum hoort. Niettemin was het een mooie avond voor verbinding tussen culturen en een eerste ‘pootjebaden’ in de Arabische muziek.
Zaterdagavond bracht het Tilburgse kamerkoor Ad Parnassum werken van Stravinsky en Manneke rond het hoogtepunt van de avond: Het Effugium en Monument for two Sopranos, Horn and Percussion van Jan-Peter de Graaff.
Ad Parnassum
Ad Parnassum is een kamerkoor dat er naar streeft om grote hoogtes in de uitvoering van de kunst te bereiken. En dat is zonder meer aan het repertoire terug te horen. Stravinsky schrijft moeilijk uitvoerbare muziek die je echt heel goed in de vingers, in dit geval stembanden en mond-keelholtes, moet hebben om goed neer te zetten.
Ad Parnassum
Het is duidelijk dat de koorleden hoge eisen aan zichzelf durven te stellen om die uitdaging aan te gaan, en hun ongetwijfeld heel harde werk werd dan ook beloond met een mooie uitvoering.
Heel speciaal was de uitvoering van het Monumentale werk van Jan-Peter. in deze tijd van toenemende polarisatie op allerlei vlakken werd op een inbeeldende manier deze strijd uitgevoerd door twee sopranen tegen elkaar ‘op te laten bieden’ in wat ze allemaal wel niet konden. Om aan het einde van de tweestrijd in samenwerking met het koor tot een soort vrede te komen. Een vrede waar heel wat mensen maar al te hard op zitten te wachten.
Speciaal wil ik de rol van sopraan Elisabeth Hetherington benoemen, naast haar prachtig gecontroleerde zang was ze heel sterk in haar mimiek, waardoor ze een mini theater maakte in gebaar en expressie.
Lotte Betts-Dean liet zich daarin als haar tegenstander ook niet onbetuigd door al zingend lipstick op te brengen, wat zowel humoristisch was als toch best heel knap. De rol van de percussie was heel sterk, fantastisch uitgevoerd door Konstantyn Napolov.
Ad Parnassum in de Grote Kerk
Zoals zoveel koren denk ik dat het koor net iets meer tenoren nodig heeft om de tenorpartij echt helemaal tot zijn recht te laten komen. Hier en daar ging het koor ook wat ten onder in het geweld van de koperblazers. Neemt niet weg dat het een heel mooie uitvoering was.
En mocht u, zeker als tenor, op niveau willen en kunnen zingen, dan zou ik zeker aanbevelen hun home page op te zoeken en te zien wat de mogelijkheden zijn.
Ik zou deze voorstelling op vrijdagavond in de Verkadefabriek in het kader van Novembermusic van Dyane Donck Company als “fenomenaal” en “geweldig” kunnen omschrijven, maar deze woorden zijn me te veel aan inflatie onderhevig. Dus ik doe het anders: het applaus na afloop deed me blij zijn dat de muren stevig genoeg waren.
Sommige mensen kwamen niet aan applaudisseren toe omdat ze te ontroerd waren, de tranen biggelden nog over hun wangen. Het laat zich vergelijken met een fuga van J.S. Bach in beeld en geluid, waarbij een bedrieglijk eenvoudig thema hernomen wordt, in tijd omgekeerd en in allerlei variaties met zichzelf speelt en inhaakt, waardoor het telkens aan betekenis blijft winnen.
Christopher Nolan zou trots geweest zijn op de tijdomkeringen, het in elkaar vervlechten van de thema’s en de perfectie waarmee de beelden en acties zijn samengevoegd.
Toen ik er na afloop nog even met Dyane over napraatte, zei ze heel bescheiden zoiets als: “componeren is eigenlijk niets meer dan het plaatsen van gebeurtenissen in de tijd. Alleen componeer ik niet alleen meer met geluid, maar óók met beeld, film, licht, beweging etc. Mijn interesse ligt in de precieze synchroniciteit van al die dingen.”
Wat mij betreft kan deze voorstelling van Dyane Donck Company als lesmateriaal compositie gebruikt worden op de hogere scholen. Mocht u na deze lofprijzingen de indruk krijgen dat ik diep onder de indruk ben, dan heeft u dat goed gezien. Maar waarom eigenlijk?
Allereerst het verhaal:
Een volwassen vrouw kijkt terug naar haar jeugd of wordt overspoeld door jeugdherinneringen, tijden van eenzaamheid en depressie. Uiteindelijk reist ze als het ware terug naar het eenzame kind en troost het (innerlijke) kind, waarbij haar eigen innerlijke worsteling ook wordt opgelost. Een worsteling die bij heel wat publiek duidelijk resoneerde.
Wat het zo overdonderend maakt is de manier waarop het is vormgegeven. Op de achtergrond wordt een film geprojecteerd, terwijl op de voorgrond mensen in het hier en nu met deze film interacteren, met een grote rol voor mezzo sopraan Els Mondelaers.
En dat gaat heel ver tot beurtzang aan toe. Op de voorgrond is soms een halfdoorzichtig gordijn aanwezig die nog een laag toevoegt omdat hier nog een beeld op verschijnt.
Tijd in de ene setting loopt soms de ene kant uit, terwijl de film in reactie achteruit loopt, zo verdwijnen de letters “I am all alone” juist van de spiegel waarop het jonge meisje iets schrijft in de interactie met wat er op het toneel gebeurt.
Thema’s als “Smile” uit de film Modern Times van Charlie Chaplin worden in allerlei settings herhaald. En door het telkens vervlechten van thema’s komen de volwassen vrouw op de voorgrond en het meisje in de film uiteindelijk bij elkaar: een mooi moment van zelfacceptatie.
En dan heb ik het nog niet over de muziek gehad, ook hier vervlechting van elektronica en live muziek waarbij de leden van Cello Octet Amsterdam ook onderdeel van het toneel zijn.
De elektronische klanken zijn fantastisch geïntegreerd met het geheel, eisen de aandacht niet op, maar ondersteunen de emoties van dat moment. Waarbij niet eens opvalt hoe mooi die klanken wel niet gedesigned zijn. En dan zijn er al die flarden van gedachten die opdoemen, soms veroordelend, soms troostrijk, altijd tot nadenken stemmend.
Nu ga ik niet elke thematiek hier herhalen, als u het niet gezien hebt is het meer dan de moeite waard om naar een vervolgvoorstelling te gaan. Een tweede keer naar Dyane Donck Company gaan is trouwens ook geen gek idee. Daar is volgend jaar nog kans toe in Breda, Den Haag en Amsterdam, zie de agenda op dyanedonck.com
Fotografie: Barbara Medo en Auke Hamers
Coverfoto: Barbara Medo
Maandagavond 11 november klonk Xerrox Vol.4. in de Verkadefabriek. De Duitse avant-gardistische elektropionier Carsten Nicolai aka Alva Noto creëerde klankbeelden met behulp van software en soft synths, terwijl Ensemble Modern op akoestische instrumenten hiermee samenspeelde.
Xerrox Vol.4.
Kijk op YouTube naar Xerrox Vol.4. om een indruk te krijgen. Als pionier gebruikt Alva Noto voor het creëren van geluiden een software kopieerproces dat expres fouten introduceert, waardoor gesamplede geluiden vervormen.
Die bedt hij vervolgens in in een zee van korte frases waardoor een voortdurend bewegend geheel ontstaat. De naam Xerrox (met de foutief gekopieerde ‘r’) moet dan ook zeker symbolisch worden opgevat.
Mijn gevoel was nog het meest van rustig op de zeebodem zitten waarin langzaam van alles aan wier en schelpen en dieren (door de golven) voorbij komt, even in de buurt blijft en dan weer weggaat. Oordeelloos observeren van dat wat is.
Ensemble Modern
Geluiden die hij maakt doen soms denken aan een snorrebot (Bora-Bora een Australisch Aboriginal muziekinstrument) zoals die ongeveer ook te horen is aan het begin van Chang Kuo van Vangelis (op de LP China).
Hier en daar laat het zich ook vergelijken met geluiden uit Die Schöpfung der Welt; oder 7 Tage Gottes van Carlos Perón. Het vrij uitgebreide Ensemble Modern speelde Xerrox Vol.4. zonder dirigent en om in deze muziek samen te blijven is een indrukwekkende prestatie.
Op de achtergrond werden voortdurend zwermen van punten geprojecteerd die in wiskundige vormen rondzweefden, waardoor een soort van totaal gevoel ontstaat, hoewel ik zelf er de voorkeur aan gaf mijn ogen dicht te houden. Dat bracht voor mij de klankenrijkdom meer tot leven.
Modern Ensemble zonder dirigent
In veel gecomponeerde muziek zit een ontwikkeling qua thematiek, een spanning wordt gecreëerd, er volgt een oplossing en eventueel een herneming van de eerste thematieken die door de nieuwe context een nieuwe betekenis hebben aangenomen. In deze muziek is dat niet zozeer het geval: het creëert een stemming waarin je je door de stroom van wat er gebeurt mee kan laten voeren.
Iets wat zich meer laat ervaren dan dat ik dat hier uit kan leggen. En dat meevoeren lukte uitstekend in de zaal. Reacties van deelnemers: “Zeer vet”, “Het voerde me echt helemaal mee, hoewel hij wel erg voorzichtig bleef”, “Het was prachtig”.
Die waardering uitte zich ook zeker in het hartelijk applaus na afloop van het ruim een uur durende werk.
Het FAQ 2024 festival laat mensen kennis maken met een nieuwe manier van tegen geluid aankijken. Want doet het er toe of we het muziek noemen en gaat het om de ervaring?
FAQ 2024
Christina Vantzou
Christina Vantzou
In een drieluik van optredens bij FAQ 2024 Friday begon het eerste esoterische stuk van Christina Vantzou als een zoetgevooisde binnenkomer. Christina heeft haar honk in Brussel. Ze concentreert zich op het maken van bijna ceremoniële muziek (ik was niet de enige toeschouwer die associaties met een Japans thee ritueel had). Daarbij maakt ze gebruik van stem, synthesizers, blaasinstrumenten en verdere elektronica.
Dit samengevoegd tot een steeds veranderend klankbeeld waarin geluiden subtiel opkomen, in een droomlandschap lijken rond te waren om vervolgens duidelijk hoorbaar ‘ als het licht van de dag’ verschijnen.
Het werk van deze avond leek ons mee te nemen op een tocht door de jungle, maar wel dichtbij de zee.
gebubbel van water en golven
Golvend geruis, vogelgeluiden, het gedreun en gebubbel van water en golven die voorbij kwamen. Keien die in die golven tegen elkaar tikken. Heel lage geluiden van blaaspijpachtige instrumenten die dan weer aan heel lage cello’s deed denken om uiteindelijk uit te doven in verstillende vogelgeluiden. Een prachtig verstillend werk.
Mette Rasmussen & Victoria Shen
Victoria Shen & Mette Rasmussen
Hierna was de beurt aan deze twee dames. En dat werd wel even een schok voor veel toehoorders. Het begon met ronddraaiende LP’s op zelfgemaakte elektronica, waar met veel galm tikken en plaatgeruis meteen de boventoon voerden, begeleid door een sliert kleine bellen.
Al snel nam de manier waarop je getik en geruis kan vervormen ons mee in een ware tsunami van hoge tonen en koude poolwindachtige ervaringen. Begeleid door krachtig en met veel zelfverzekerdheid geblazen saxofoon loopjes. De tonen ontwikkelden zich tot op allerlei manieren gevormd geraas, van aangestreken snaren tot gekamde haren. En je werd bijna weggevaagd door een lijfelijk voelbaar gedreun.
geluiden voelen
Voor heel wat mensen was dit te erg en die verlieten de zaal dan ook. Voor de blijvers (en die waren na afloop heel erg enthousiast) kwam er een beloning in de vorm dat je het geluid begon te voelen. Het begon echt te leven en op een of andere manier betekenis te krijgen.
Na lang in dit geweld van tastbare geluiden ondergedompeld te zijn geweest eindigde het stuk met een werkelijk prachtig geblazen (door Mette) Roemeens vogelfluitje. Kunstige riedels van een roodborstje leken voorbij te komen. Dit stuk deed je kennis maken met een stuk oergeweld dat ook in de natuur voorkomt en waar onze standaard gevoelens over mooi of niet mooi echt niet relevant meer zijn.
Na afloop sprak ik buiten met een aantal mensen die het weliswaar geweldig vonden, maar ook een poosje rust nodig hadden in de buitenlucht om hun hersens weer even in de normale versnelling te krijgen.
Truus de Groot
Truus de Groot
Truus pioniert al sinds de eind 70er jaren met elektronische muziek. Vrijwel meteen na Mette en Victoria stond ze in de lobby, met een achtergrondprojector en een chaospad (zo te zien). En ze had terecht heel wat belangstelling.
Haar muziek werd gekenmerkt door krachtige ietwat Arabisch aandoende ritmes maar op een heel luchthartige manier. Het geheel werd enorm meeslepend en funky, met een vrolijke blik op het leven zal ik maar zeggen. Heel lekker om weer in te dalen in de ‘normale’ muziek paradigma’s. FAQ 2024, het doet altijd wat met je.
Vorig jaar was een vreselijke tegenvaller toen de Opera op de Parade nogal letterlijk in het water viel, of liever: het water viel op de opera, vergezeld van menige traan. Gelukkig loopt dat nu anders. Het weer is goed genoeg en verwachtingsvol publiek heeft de Parade al lang van tevoren gevuld met de altijd gezellige atmosfeer die zo’n volksfestijn als de opera oproept.
Het prachtige is dat deze opera gratis toegankelijk is. En de sponsors die dit mogelijk maken (een productie als deze vergt een gigantische inspanning en dus geld) worden dan ook terecht bedankt.
Opera op de Parade
La Scala di Seta
Op deze Opera op de Parade 2024 was gekozen voor twee luchthartige en levenslustige korte opera’s van Rossini: La Scala di Seta en Il Signor Bruschino. Als je me gevraagd had hoe lang die uitvoering duurde zou ik ongeveer een half uur hebben geschat, maar volgens het programmaboekje was het bijna drie uur.
liefde, list en bedrog
Vooraf kregen we een leuke en verhelderende inleiding op de Bel Canto, de zangstijl die Rossini gebruikt, en mochten we dat zelf even oefenen door een nogal gewaagde tekst mee te zingen. En daarmee was de sfeer gezet, want de stukken gingen over liefde en met name over geliefden die de omstandigheden tegen hebben.
Het is een feest van misverstanden, list en bedrog, valse beschuldigingen, goede voornemens en persoonsverwisselingen, maar uiteindelijk komt alles goed en vinden de echte geliefden elkaar.
La Scala di Seta
zijden ladder
In La Scala di Seta (de zijden ladder) zijn Giulia en Dorvil in het geheim getrouwd. Haar oom Dormont mag dat niet weten, dus Dorvil klimt via een zijden ladder regelmatig in en uit huis om haar te ontmoeten. Dormont heeft een verloving geregeld met Blansac. Giulia verzint een plan om Blansac verliefd te laten worden op haar nicht Lucilla.
vrolijk stuk opgewektheid
Uiteindelijk lukt dat ook nog en krijgen Giulia en Dorvil de zegen van Dormont. Maar dat is pas na heel wat verwarrende situaties. En de echte liefde overwint alles. In dit stuk zit een vrolijk stuk opgewektheid waarop je heerlijk mee kan drijven, ondersteund door mooie muziek en prachtige zang.
Il Signor Bruschino
Il Signor Bruschino
In Il Signor Bruschino keurt de voogd van Sofia (Gaudenzio) haar voorgenomen huwelijk met Florville af omdat hij een vete heeft met de vader van Florville. Gaudenzio heeft haar hand beloofd aan de signor Bruschino’s zoon. Die zoon is geld schuldig aan de concierge van het hotel waar hij verblijft en dat vertelt die concierge aan Florville, die zicht voordoet als een neef van Bruschino.
Florville maakt hier listig gebruik van door zich voor te doen als de zoon van Bruschino (de echte zoon zit opgesloten tot hij zijn schuld heeft betaald). Dit wordt op een gegeven moment zo kolderiek dat de Signor Bruschino die zelf op bezoek komt niet meer weet of hij van voor of van achter leeft, gedwongen door alle anderen begint hij bijna te geloven dat Florville echt zijn zoon is.
Heel leuk is hierin de omkering: de oprechte en eerlijke vader die vals beschuldigd wordt verandert uiteindelijk in de aanklager wanneer hij erachter komt hoe Florville de boel heeft gemanipuleerd. Maar … de liefde overwint alles en alles komt goed, zoons worden vergeven, geliefden komen bij elkaar en iedereen wordt vrienden.
liefde overwint alles
Aan deze editie van Opera op de Parade vallen een paar dingen op: Ten eerste met hoeveel zorg en aandacht voor detail werkelijk alles in elkaar is gezet. De kleurstellingen van de kasten (die open en dicht gaan wanneer iemand zich er in verstopt) maken een prachtig kleurrijk geheel.
Het samengaan van acties, zang en muziek is enorm nauwkeurig, ik vroeg me echt af hoe ze dat voor elkaar kregen: je ziet het orkest niet.
zorg en aandacht voor detail
Sander Teepen (muzikaal leider) legde me later uit dat zang, acties en geluiden via slim opgestelde monitors die je als publiek niet ziet werden gesynchroniseerd.
Ten tweede hoe goed iedereen in zijn/haar rol zit. De acties zijn zo vloeiend, zo logisch, zo natuurlijk dat het allemaal wel volkomen spontaan lijkt te gebeuren.
Ten derde de lol en de humor die spelers er zelf duidelijk in hebben. Waardoor ze met het grootste gemak de verstoring van een voorbijkomende politiesirene in het spel verwerken.
Heel grappig hierin is de stoïcijnse kok, die ondanks alle hectiek om hem heen rustig door blijft gaan met taarten bakken, salades husselen en koken.
stoïcijnse kok
En niet zonder enig leedvermaak is de rol van de echte zoon van Bruschino er eentje waar hij vrijwel het gehele stuk afwezig is. Alleen op het laatst mag hij in een heel korte aria zingen dat het hem spijt wat hij misdaan heeft. Hiermee wilde Rossini een speler die te veel aan zijn kop zeurde een lesje leren.
En zoals altijd was de techniek weer fantastisch. Een orkest opnemen en versterkt weergeven op een plein als dit (met allerlei geluidreflecties van de omliggende gebouwen) is niet makkelijk.
Maar de muziek klonk werkelijk prachtig helder en goed gedefinieerd. Hetzelfde geldt voor de belichting en de teksten die de vertaling van het gezongen Italiaans weergaven.
medewerkers geluid en licht
Nog een laatste dank aan alle medewerkers van Opera op de Parade die enthousiast meededen om dit tot zo’n mooi geslaagd en vrolijk geheel te krijgen. Heb je zaterdag nog tijd: om 20:15 is er de sing along.
Ik schrijf al enkele jaren lang met veel plezier recensies over de prachtige concerten en theaterervaringen die ik bij November Music mocht meemaken. Ook in 2024 gaat het in november weer heel mooi worden: November Music 2024 vindt plaats van 8 tot en met 17 november in ’s-Hertogenbosch.
Bert Palinckx
Bert Palinckx
En heel wat artiesten zijn alweer bekend: Mayke Nas, Bec Plexus, Dyane Donck, Mathilde Wantenaar, Ann Cleare, Liza Lim, Franghiz Ali-Zadeh en Annelies van Parys. Het Concertgebouworkest en het Radio Filharmonisch Orkest komen voor de eerste keer naar het festival in de grote zaal van het nieuwe Theater aan de Parade. Er zijn concerten van internationale toppers zoals Ensemble Modern, Diotima Quartet en Alva Noto. En ongetwijfeld gaan we nog meer namen tegenkomen de komende maanden.
Mocht je November Music al kennen dan hoef ik er weinig over te vertellen, je blijft vast terugkomen voor meer. Kende je het nog niet, grijp dan vooral je kans om kennis te maken met vernieuwende muziek van een weergaloos niveau. Met optredens waarvan ik zelf jaren later nog denk: “Wat was dit toch mooi”.
Artistiek directeur van November Music Bert Palinckx neemt na 25 jaar na deze editie afscheid. Daarom had ik pas een gesprek met hem over deze tijd, en wie Bert Palinckx is. In Theater de Nieuwe Vorst in Tilburg mocht ik hem ontmoeten voor een zeer genoeglijk en inspirerend gesprek. Brabant Cultureel heeft in een interview al eens zijn geschiedenis in eigen woorden weergegeven en liever dan dat nog eens dunnetjes over doen haal ik er in het artikel hieronder wat kenmerkende rode draden uit.
Hij komt even na mij aan voor de afspraak en heeft een blik van voorzichtige openheid, we tasten wat dingen af die we gemeenschappelijk hebben zoals muziekvrienden, groepen als Genesis, Yes, stukjes levenservaring, optredens die we hebben gegeven (we hebben tenslotte allebei een leeftijd waarop je wel eens wil terugblikken).
Ik moet denken aan de uitspraak van Kierkegaard: “Livet forstås baglæns, men må leves forlæns.” Het leven kan alleen achterwaarts begrepen worden, maar het moet voorwaarts worden geleefd.). Daarna opent hij helemaal en hoef ik geen vraag meer te stellen, de ervaringen, geschiedenis, inzichten en ideeën buitelen in hoog tempo over me heen.
Rode draad: de snelkookpan
In ‘Outliers’ bespreekt Malcolm Gladwell wat gemeenschappelijke factoren zijn die bijdragen aan het succes van iemand. Eentje daarvan is de ‘snelkookpan’. Op enig moment als jonge jongen zat Bert op school (het Paulus lyceum in Tilburg) waar hij in muziek en cultuur werd gestimuleerd (school is heel belangrijk voor die dingen). Een schoolvriend van hem kreeg een drumstel van zijn ouders, en via vrienden die al gitaar speelden was het vrij natuurlijk dat Bert (via de basgitaar) contrabas ging spelen.
Met medeleerlingen werd er geëxperimenteerd met Pink Floyd-achtige muziek, bandrecorders en jazz improvisaties. En dat wel vrij fanatiek. Tilburg was toen best een cultureel sentrum (ja, met een ‘s’) waardoor Bert met allerlei voortrekkers van de culturele scene in aanraking kwam die hem ondersteunden.
Vanuit daar was er dus VEEL oefenen, VEEL interactie met andere muzikanten (ook uit Amerika) en meteen al veel uitvoeringen. Ook de muziekschool speelde hierin een grote rol, het was toen goedkoop om lessen te volgen en een contrabas kon je huren.
muziekvrienden
Door deze intensieve blootstelling aan muziek en muzikanten kon Bert muzikaal flink groeien. En daardoor (het lijkt wel een soort strange attractor uit de chaos theorie) werd hij vaker uitgenodigd, ook op steeds bekendere plekken zoals het Bimhuis. Hij studeerde aan de universiteit als planoloog.
En in de weekends vierde hij geen feest maar studeerde hij muziek. Toen er eenmaal dit soort optredens kwamen en zijn club in 1981 de landelijke jazzprijs won lag de weg open naar meer op dit gebied. En daardoor kwam er een platencontract. Een zichzelf versterkend effect.
Daarnaast studeerde hij af als planoloog en vond ook werk in die richting, waarbij hij veel over organisatie leerde. Het is dan ook heel logisch dat hij meedeed aan de oprichting van de Paradox, waarbij zijn ervaring op het organiseren van optredens, contracteren van muzikanten en alles wat daarbij komt kijken alleen maar toenam. Misschien hielp ook mee dat hij van huis uit een uiterst praktische insteek had meegekregen.
Rode draad: omarm het onbekende
Een ander aspect is dat Bert heel geïnteresseerd is in nieuwe ervaringen. Hij ging het aan om veel over de wereld te reizen voor de muziek, waardoor hij wereldwijd veel contacten legde. Ook als hij wat minder met de muziek ‘had’.
Stockhausen is niet iedereens favoriet. Zijn werk intussen bracht hem in contact met veel lagen in de maatschappij waaronder allerlei verenigingen maar ook krakers en issues rond huisvesting. Weer een kans om te leren organiseren en omgaan met veel mensen. Heel knap als je weet dat Bert zichzelf nogal verlegen vindt.
Het is niet gek dat hij toen werd uitgenodigd om sturing te gaan geven aan het al eerder opgerichte (maar nog heel kleine) November Music, waar hij Henri Broeren leerde kennen en boven de Toonzaal een kantoortje kreeg. Hiervoor moest hij wel zijn toch vrij veilige baan opgeven. Maar dat is een stap die hij waagde.
En wederom had hij te maken met veel onbekenden: de andere eisen die muzikanten stellen voor een dergelijk festival, andere eisen rond kwaliteit van de apparatuur en noem maar op.
Rode draad: De juiste samenwerking
In de loop van November Music zocht en kreeg Bert ook hulp van anderen, waarmee hij gesprekken voerde en die hem nieuwe gezichtspunten lieten zien. Hierdoor kon hij zich op zijn eigen kernwaarde en werk richten en ontwikkelde hij zich voortdurend.
Rode draad: omgaan met druk van buitenaf
Festivals hebben nu eenmaal geld nodig, en November Music werd flink gesubsidieerd. Het evenwicht tussen geld en aantal bezoekers was niet zo goed als dat zou moeten. Dus Bert moest het zoeken in de grotere bezoekersaantallen en het aantrekken van betere publiekstrekkers. Daarin nam hij het risico om Louis Andriessen en Eric Vloeimans aan te trekken. Tot ieders vreugde en verrassing was de zaal meer dan uitverkocht. Waarmee men min of meer uit de kosten was. Dit maakte ruimte voor het maken van wat November Music nu zo mooi maakt: het durven aangaan van vernieuwende concepten die toch een zeer hoge kwaliteit hebben.
Rode draad: hoge normen en waarden
Vanaf het begin werd Bert gestuurd door hoge waarden. Zo werkt November Music niet met vrijwilligers maar zzp’ers, omdat mensen die werken nu eenmaal hun geld waard zijn. November Music won in 2023 de Nieuw Geneco Fair Practice Award 2023 voor transparantie en sustainable practices. Verder werden ze in 2020 deel van de landelijke BasisInfraStructuur; een ware beloning voor deze integriteit.
Rode draad: Meegaan in de veranderingen zonder uit balans te raken.
Er gebeurt van alles in de wereld, veranderingen en vermengingen in cultuur, erkenning van niet-westerse muziek, wereldwijde conflicten, milieu, emancipatie.
Bert zelf vindt dat je met muziek uit de politiek weg moet blijven, hij zoekt wat mooi is en wil schoonheid brengen.
Tegelijk beweegt hij en daarmee November Music wel mee, meer aandacht voor vrouwelijke componisten en musici (en je hebt heel wat erg goede, denk aan de ons te vroeg ontvallen Saariaho).
En aandacht van andere dan westerse muziek. Bert zoekt daarin een balans. Enerzijds mag het wel wat minder met de hegemonie van de ‘witte oudere man’, aan de andere kant is het zeker niet de bedoeling dat je die cancelt. Veel mooier is als iedereen kan bijdragen en samen kan werken.
Dit alles straalt echt van November Music af, interessante nieuwe dingen, hoge kwaliteit en veel gezichtspunten die zijn vertegenwoordigd.
Waarom zou je er dan mee ophouden?
Bert: Ik heb het nu 25 jaar gedaan, en eerlijk is eerlijk, ik kom op een leeftijd waarop dat heel vermoeiend wordt. De organisatie houdt enorm veel in. John Zorn bijvoorbeeld is een geweldige artiest, en is (op zich te prijzen op die leeftijd, hij is nu 70) veeleisend en vergt veel aandacht. Daarnaast gebeurt er zoveel op muzikaal gebied dat dat voor mij (of welk ander mens dan ook) niet goed meer is bij te houden.
Daarnaast kom ik ook teveel in een routine terecht, de meeste dingen heb ik nu wel gezien. En dan wordt het echt tijd om het stokje over te dragen aan iemand met weer nieuwe inzichten. Er is nog ruimte genoeg om te groeien: bijvoorbeeld in een nauwere samenwerking met Theater aan de Parade. Dan kan ik een poos mijn rust nemen en me weer bezighouden met mijn kern, het theater, en wellicht mijn eigen muziek weer oppakken.
